Rekabet Kurumu Lideri Birol Küle, dijitalleşmenin süratle yaygınlaştığı ekonomik ortamda, Kurum’un değerli kararlara imza attığını, TBMM’ye sunulmaya hazırlanan yasa değişikliğine ait olarak (Google, Trendyol, Facebook gibi) büyük sayısal teknoloji şirketlerine “geçit bekçisi”(Gate Keeper) kavramını önerdiklerini deklare etti.
Zincir marketlere yönelik birincisinden daha büyük, ikinci soruşturmanın ilerlediğini, üç büyük kümenin uzlaşma müracaatlarını reddettiklerini birinci defa açıklayan açıklayan Birol Küle, fiyat artışlarından günümüz ekonomik ortamında Rekabet otoritelerinin rolüne, start-up’ların öldürücü devralınmasından KOBİ’lerin ortak alım platformlarına, ziraî birlik tekliflerine kadar DÜNYA Gazetesi Ankara Temsilcisi Maruf Buzcugil ve İktisat Muhabiri Mehmet Kaya’nın sorularını yanıtladı.
Dijtalleşme ve bağlı olarak e-ticaret, e-pazaryerleri günümüzün gerçeği. Bu alandaki şirketlere yönelik önemli kararlar aldınız. Rekabet Kurumu’nun bu alana bakışını nasıl anlatırsınız?
E-ticarette oyun kurucu durumundayız. Çok düzgün işler çıkarıyor arkadaşlar, referans kararlar alıyoruz. Facebook soruşturma raporumuz bitti, ikinci yazılı savunma sürecini yaşıyoruz, akabinde süreç işleyecek. O da, Alman otoritesinin bitirdiği soruşturmanın epey daha ötesinde bir soruşturma olacak neticeleriyla.
Ben geldiğimde Rekabet Kurumu ortasında dijital alan bir dairenin altındaki kesimlerden bir tanesiydi. Artık, 1. Kontrol Uygulama Dairesi yalnızca dijitale bakıyor ve orada ihtisaslaşıyorlar. Hukukçular, iktisatçılar yetişiyor, Bilişim Teknolojileri Dairemizi fazlaca önemli eğitimlere tabi tutuyoruz.
Bir soruşturmada klasik usulle kontrolde tabiri caizse elimiz boş döndük. Bir modül ürküttü bu durum lakin daha sonra Bilişim Teknolojileri Dairemizi devreye soktuk, algoritma incelemesi yaptık, 3 vardiya 2,5 gün sürdü. Bilgileri alıp tahlil ettik. Müthiş! Bilişim Teknolojileri Dairesi takviyesiyle fazlaca sayıda süreksiz önlem sonucu aldığımız sonuçlara ulaştık. Bu alana hayli yatırım yaptık.
Özetle, dijital kesimlere karşı kendimizi geliştirmemiz, kendimizi aşmamız gerekiyor, oradaki inovasyon, oradaki gelişim ne ise Rekabet Otoritesi olarak en az onlar kadar inovatif davranmak zorundayız. Yoksa, dijital dalın rekabet boyutunda, rekabeti kısıtlayıcı hareketlerine karşı duramayız.
Dünyada neredeyiz derseniz, geçen sene aldığımız iki Google sonucu, Küresel Competition Review (GCR)’da yılın sonucu adayı oldu. Şayet siz referans kararlar alamıyorsanız, -bunun altyapısı soruşturma raporudur- siz referans soruşturma raporunu yazamıyorsanız, hiç kimse sizi aday göstermez. ötürüsıyla dijitalde yeterli bir yerdeyiz.
“DİJİTAL ALANDA PAZAR TARİFİ ÇOK ÖNEMLİ”
Dijital alanda rekabet ihlalleriyle ilgili müşahedeniz var mı?
O denli bir vakit yaşıyoruz ki, COVID salgını ve yakınımızdaki savaşlarla birlikte konvansiyonel kesimlerde zahmet yaşanıyor. Enflasyonist ortam var. Enflasyondaki zahmet maliyetten mi, talepten mi yoksa rekabet ihlallerinden mi kaynaklanıyor, bunun yanıtını vermek hayli kolay değil. ötürüsıyla son vakit içinderda karşımıza gelen ihlallerde dijital taraf mı, konvansiyonel taraf mı yüklü karşılığı bizi yanlışsız sonuca götürmeyebilir.
Lakin şu konu var: Dijital dal yeni oluştu, pazarı yeni tanımlıyoruz. Bir soruşturmada en değerli şeylerden biri pazar tarifidir. Bir platformda on binlerce satıcı var. Platform kimilerini dışlıyor mu, sıralamada bir sorun yaşanıyor mu? Öteki platform iştirakleriyle münasebetleri nasıl kuruluyor, komite oranları nedir? Bunlar konvansiyonel daldan farklı bir bakış açısıyla bakmamız, tanımlamamamız ve rekabet ihlallerine müdahale etmemiz gereken bahisler. Örneğin pazara girişin engellenmesi bütün dünyanın sorunu.
Google Shopping sonucunda örneğin; karşılaştırma sitelerinin Google’ın fiyatlandırarak kutucukları yerleştirmesine kesinlikle yer vermesi gerektiğini karar verdik. Google bunun karşılığında müzakere etti fakat sonuç alamayacağını görür görmez shopping uygulamasını Türkiye’den kaldırdı.
Google vb. siteleri biz bedavaya kullanmıyoruz, kendi bilgilerimizle ödememizi yapıyoruz. O bilgilerle birlikte hedefl i reklamlar devreye giriyor. Sanıyorum 2020 yılında dijital reklamlar TV reklamlarının üzerine çıktı. Bu reklam paralarının büyük kısmı yurt dışına gidiyor. Bu ortada, çevrimiçi Reklamcılık Dal Araştırma Raporunu şimdi bitirdik, e-pazaryerleriyle de ilgili bir bölüm araştırmasını da yayımladık.
“GATE KEEPER KAVRAMI, TÜRK REKABET HUKUKUNA DA GİRMEYE HAZIRLANIYOR”
Yasal değişiklik de gündemde değil mi?
Raporumuz hazır, bir yasa önerisi hazırladık, şüphesiz takdir Meclis’in. Düzenlemeyi, yasanın içine dercedecek biçimde (4054 düzgün bir yasa, çok anlaşılır) önerdik, yasanın niteliğini muhafazaya çalıştık. Raporumuzda, “Geçit Bekçisi” (Gate Keeper) dediğimiz, “önemli pazar gücüne sahip teşebbüslere yönelik bir kontrol ve düzenleme var. “Gate Keeper” dediğimiz şirketler, dünyada Google, Facebook, bizde Trendyol bu nitelikte, öbürleri da olabilir. Daha ayrıntılı düzenlemeyi Ticaret Bakanlığımız yapıyor.
Dijital deyince, çabucak akla start-up şirketlerin satışı geliyor. Rekabet otoritesi olarak bu mevzuya nasıl bakıyorsunuz?
Bu mevzuda geleceğe dair en değerli kaygılarımızdan birisi, start-up’larımızın öldürücü devralmalar yoluyla pasifize edilmesi. Yalnızca start-up’ların satın alınarak büyütülmesi aklınıza gelmesin, kimileri devralınıp pasifize ediliyor. örneğin ilaç kesiminde neredeyse bir patent mezarlığı var. Alıp pasifize ediyorlar.
Stratejik bir yaklaşıma işaret ettiniz?
Aslında bütün dünya rekabet otoriteleri, son senelerda rekabet hukuku alanında daha farklı siyasetler geliştirmeye çalışıyor. Geçmişte piyasaların kendi kendine istikrarlarını bulacağını söyleyen görüşler varken, bugün tabiri caizse kazın ayağının o denli olmadığı ortaya çıkıyor.
Yerleşik firmalar, büyüdükçe pazar güçlerini daha da artırdıkça, pazara girişleri önemli biçimde engelledikçe kendilerine potansiyel rakip olabilecek start-up’ları devralıp pasifize ettikçe, piyasaların hiç de kendi kendine geri gelmediği görülüyor. O niçinle Avrupa’daki son yasa, Ekim ayında sanırım yürürlüğe girecek, ABD’deki çalışma ve bizim yapmış olduğumuz çalışmalar bu manada hayli aydınlatıcı.
Rekabet hukuku ve siyasetleri, ülkelerin tahminen de kıymet derecesine bakılırsa, siyaset geliştirirken bir numaralı aracı haline gelecek. Para ve maliye siyasetleri şüphesiz hayli kıymetli lakin dilediğiniz kadar faal kullanmaya çalışın, piyasalarda rekabet anlayışı, adil rekabet sistemi yoksa, para ve maliye siyasetlerinden yarar ummanız, onların hakikaten efektif karşılığının olması mümkün değil.
“NORMAL DIŞI FİYAT ARTIŞLARI HAMMADDELERDE DE VAR”
Fiyat artışlarının enflasyon haricinde olan kısmını belirlemek rekabet otoritesinin alanında dediniz, zincir market soruşturmalarında ne kademedesiniz?
Bizim uykumuzu kaçıran bir durum. Bütün dünyada emtia meblağları artıyor, gelişmiş ülkeler dahi enflasyonla karşı karşıya kaldılar. Biz Rekabet Kurumu çalışanları, rekabet savunucuları, uzmanları olarak şuna bakıyoruz: Maliyet enflasyonu, talep kaynaklı enflasyon olabilir fakat fiyat artışının tamamı mı maliyet ve talepten kaynaklanıyor, yoksa bunun ortasında rekabet ihlalinden kaynaklı kısım var mı ve ne kadar?
Hangi alanlarda rekabet ihlali sayılabilecek artış görüyorsunuz?
Şu anda besinde ve süratli tüketim hususlarında fazlaca besbelli lakin yalnızca o da değil. Başka yarı mamul ve hammaddelerde de var. Çimento, demir, öbür bölümler. Mobilya bölümünün hammaddesini oluşturan sunta-ağaç mamüllerinde var. Rekabet Kurumu burada enflasyonun ortasında kendisine ilişkin olan hissesi minimize etmek zorunda. Bu sorumlulukla çalışıyoruz.
“PERAKENDE KESİMİNDE İKİNCİ SORUŞTURMA DAHA BÜYÜK, UZLAŞMA REDDEDİLDİ”
Pekala hayli gündemde olan zincir market soruşturmaları ne kademede?
Aslında pandeminin başlarında 2020 Ocak ayı üzere fiyatlardaki hareketliliği gördük ve zincir market incelemelerine başladık lakin inceleme uzun sürdü zira kabul edersiniz ki fevkalade bir büyüklük, epey data var. Biz yalnızca 5 büyük zincir marketle başlamamıştık. Burada belirteyim, bizde karşı incelemeler de başladı. çabucak hemen saklılığı olan bir incelemede kanıtlara ulaştık, o kanıtlar bizi diğer dala götürdü, daha büyük bir tablo ortaya çıktı.
Perakende bölümünde birinci soruşturmamız, -gerekçeli sonucunı da deklare ettik- bence fazlaca kıymetli bir rekabet savunuculuğu. Daha evvel biz kartellerde firmaların birbiriyle bağına bakıyorduk artık gördük ki; direkt birbirleriyle ilgi kurmadan, bir aracı vasıtasıyla bağlantı kurabiliyor. Düşünün bu fiyat geçişlerini, promosyon çeşitlerini, vakit içinderını, kampanya vakit içinderını, indirim vakit içinderını birbirleriyle bağlantı olmadan, münferiden yapsalar, inanın tüketiciye epey büyük yararı olur.
Devam eden ikinci soruşturma birinci soruşturmadan daha değerli, Nisanda raporu bitecek. Orada 15 büyük tedarikçi, hayli büyük şirketler var. Hatta üç büyük şirket uzlaşma için geldiler lakin uzlaşmalarını kabul etmedik. Meclisimizin yasa öne sürülen nedeni epey açık; O yasanın ruhuna uygun müracaat yapmadılar, biz de ‘uzlaşma talebinizi reddediyoruz’ dedik. İkinci süren soruşturma hayli daha kapsamlı, orada hem bir daha satış fiyatlarını belirleme ihlali, birebir vakitte kartel savları var. Doğal bunlar soruşturma heyetinin yaptığı raporlama ve argümandır.
Birleşme ve devralmalar da da yaklaşım değişti bildiğimiz kadarıyla?
Bu mevzuya fazlaca önemli bakıyoruz. Daha evvel sıradan bir hakim durum testi yapıyorduk. Artık hakim durum testini bıraktık, aktif rekabet gücünün azaltılması testini uyguluyoruz. Bir birleşme devralmada hakim duruma geçmeyebilir lakin aktif bir pazar gücüne sahip olur ve o faal pazar gücü rekabeti azaltabilir, pazarı bozabilir. Biz ziyan teorilerimizi oluştururuz müsaade verebiliriz, vermeyebiliriz. Bu bakışla son incelemede olanlar var, daha evvel fazlaca son incelememiz olmazdı bizim.
Birleşme ve devralmalarda yerli firmaların satışına yönelik tasalar lisana getiriliyor, rekabet otoritesi bu mevzuya nasıl yaklaşır?
Ben her bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının yerli ve ulusal hislere sahip olmasını isterim ancak rekabet hukukunu uygularken bu biçimde bir aracımız yok. Rekabet hukuku kozmiktir. Aksi yaklaşım adil, tarafsız, objektifl iği bozabilir. Biz rekabetçi tasayla, rekabet hukuku açısından bakarız, diğer bir bakış halinde bütün kararlarımız esasen yargıya açık, yargı düzeltir.
KOBİ tedarik şirketleri için muafiyet yolu var
KOBİ’ler ortak tedarik yapma istikametinde teşebbüsler kuruyor, bunların rekabet ihlali olabileceği kaygıları var, tıpkı bağlamda KOBİ’lerin birleşmesi, ziraî üreticilerin birleşmelerine ait de mevzu gündemde?
Bu bahisle ilgili muafiyet ve aksi tespit belgelerimiz var. Muafiyet nedir? Birinci başta bakıyorsunuz rekabet ihlali olarak geliyor. O ihlalin doğurduğu negatif tesir karşılığında şayet iktisat için ve tüketiciler için daha büyük artı kıymet oluşturuluyorsa biz orada “sen bunu yapabilirsin, muafsın” diyoruz. ötürüsıyla KOBİ’ler ülke iktisadına katkı bulunmak emeliyle, tüketicilerin daha kaliteli esere daha uygun fiyatla, daha fazla seçenekle muhatap olmalarını sağlamaları halinde, bu biçimde bir model getirseler biz bunu muafiyet kapsamına alırız lakin bu beraberliğin, uyumun, irtibatın, bağlantının birinci başta rekabet ihlali olarak gelecek tablonun karşılığında, muhtemel ziyanının daha üstünde bir faydayla iktisada ve tüketiciye döneceğini ispat ederlerse biz de o çalışmalarımızda bunu teyit edersek muafiyet veriyoruz. Küçük şirketlerin birleşmesi vb. biz aslına bakarsan bunu önerdik. Tarım Bölüm Raporunda biz üretici birliklerini savunuyoruz, diyoruz ki; Tarımda yapısal ıslahata gereksinimimiz var, bu ıslahatın cüzlerinden biri de üretici birlikleri. Biz aslında bunu biz savunuyoruz. Belirli kesimlerde bu olabilir.
Müdahale hissetmedim, karşılaşmadım bile
Rekabet Kurumu bağımsız bir kurum lakin vakit zaman bu kurumların bağımsızlığı tartışmaya açılıyor, nasıl değerlendirirsiniz?
Ben 2 sene 4 aydır bu kurumun lideriyim ve o kadar bağımsız hissediyorum ki, bir defasında dahi rastgele bir müdahale hissetmedim. Karşılaşmadım demiyorum, hissetmedim bile. Devletin başı olduğu için Sayın Cumhurbaşkanı ile vakit zaman görüşmemiz oluyor. Tek talimatı hem de yetki de içeren kelamı şu: Hukuk ortasında kalın, kamu faydasını gözetin. ötürüsıyla üst şuralar hakikaten bağımsız. Şu kadarını söyleyeyim: Son Rusya-Ukrayna savaşında batılı kurumların siyasetle ne kadar içli-dışlı olduğunu gördük. Buradan şu çıkarımı da yapabilirsiniz, şayet bu kurumlar, özelde Rekabet Kurumu başarısızsa bu kendi başarısızlığıdır, hiç bir mazeret bizi kurtaramaz.
Şöyle bir bahis da var, mevzuatla her şey bitmiyor. Bürokrasinin, çalışanların, yalnızca Rekabet Kurumu için söylemiyorum, liderden uzman yardımcılarına kadar her insanın sorumluluk hissetmesi ve elini taşın altına koyması lazım.
Yatırım tavsiyesi içermez.
Zincir marketlere yönelik birincisinden daha büyük, ikinci soruşturmanın ilerlediğini, üç büyük kümenin uzlaşma müracaatlarını reddettiklerini birinci defa açıklayan açıklayan Birol Küle, fiyat artışlarından günümüz ekonomik ortamında Rekabet otoritelerinin rolüne, start-up’ların öldürücü devralınmasından KOBİ’lerin ortak alım platformlarına, ziraî birlik tekliflerine kadar DÜNYA Gazetesi Ankara Temsilcisi Maruf Buzcugil ve İktisat Muhabiri Mehmet Kaya’nın sorularını yanıtladı.
Dijtalleşme ve bağlı olarak e-ticaret, e-pazaryerleri günümüzün gerçeği. Bu alandaki şirketlere yönelik önemli kararlar aldınız. Rekabet Kurumu’nun bu alana bakışını nasıl anlatırsınız?
E-ticarette oyun kurucu durumundayız. Çok düzgün işler çıkarıyor arkadaşlar, referans kararlar alıyoruz. Facebook soruşturma raporumuz bitti, ikinci yazılı savunma sürecini yaşıyoruz, akabinde süreç işleyecek. O da, Alman otoritesinin bitirdiği soruşturmanın epey daha ötesinde bir soruşturma olacak neticeleriyla.
Ben geldiğimde Rekabet Kurumu ortasında dijital alan bir dairenin altındaki kesimlerden bir tanesiydi. Artık, 1. Kontrol Uygulama Dairesi yalnızca dijitale bakıyor ve orada ihtisaslaşıyorlar. Hukukçular, iktisatçılar yetişiyor, Bilişim Teknolojileri Dairemizi fazlaca önemli eğitimlere tabi tutuyoruz.
Bir soruşturmada klasik usulle kontrolde tabiri caizse elimiz boş döndük. Bir modül ürküttü bu durum lakin daha sonra Bilişim Teknolojileri Dairemizi devreye soktuk, algoritma incelemesi yaptık, 3 vardiya 2,5 gün sürdü. Bilgileri alıp tahlil ettik. Müthiş! Bilişim Teknolojileri Dairesi takviyesiyle fazlaca sayıda süreksiz önlem sonucu aldığımız sonuçlara ulaştık. Bu alana hayli yatırım yaptık.
Özetle, dijital kesimlere karşı kendimizi geliştirmemiz, kendimizi aşmamız gerekiyor, oradaki inovasyon, oradaki gelişim ne ise Rekabet Otoritesi olarak en az onlar kadar inovatif davranmak zorundayız. Yoksa, dijital dalın rekabet boyutunda, rekabeti kısıtlayıcı hareketlerine karşı duramayız.
Dünyada neredeyiz derseniz, geçen sene aldığımız iki Google sonucu, Küresel Competition Review (GCR)’da yılın sonucu adayı oldu. Şayet siz referans kararlar alamıyorsanız, -bunun altyapısı soruşturma raporudur- siz referans soruşturma raporunu yazamıyorsanız, hiç kimse sizi aday göstermez. ötürüsıyla dijitalde yeterli bir yerdeyiz.
“DİJİTAL ALANDA PAZAR TARİFİ ÇOK ÖNEMLİ”
Dijital alanda rekabet ihlalleriyle ilgili müşahedeniz var mı?
O denli bir vakit yaşıyoruz ki, COVID salgını ve yakınımızdaki savaşlarla birlikte konvansiyonel kesimlerde zahmet yaşanıyor. Enflasyonist ortam var. Enflasyondaki zahmet maliyetten mi, talepten mi yoksa rekabet ihlallerinden mi kaynaklanıyor, bunun yanıtını vermek hayli kolay değil. ötürüsıyla son vakit içinderda karşımıza gelen ihlallerde dijital taraf mı, konvansiyonel taraf mı yüklü karşılığı bizi yanlışsız sonuca götürmeyebilir.
Lakin şu konu var: Dijital dal yeni oluştu, pazarı yeni tanımlıyoruz. Bir soruşturmada en değerli şeylerden biri pazar tarifidir. Bir platformda on binlerce satıcı var. Platform kimilerini dışlıyor mu, sıralamada bir sorun yaşanıyor mu? Öteki platform iştirakleriyle münasebetleri nasıl kuruluyor, komite oranları nedir? Bunlar konvansiyonel daldan farklı bir bakış açısıyla bakmamız, tanımlamamamız ve rekabet ihlallerine müdahale etmemiz gereken bahisler. Örneğin pazara girişin engellenmesi bütün dünyanın sorunu.
Google Shopping sonucunda örneğin; karşılaştırma sitelerinin Google’ın fiyatlandırarak kutucukları yerleştirmesine kesinlikle yer vermesi gerektiğini karar verdik. Google bunun karşılığında müzakere etti fakat sonuç alamayacağını görür görmez shopping uygulamasını Türkiye’den kaldırdı.
Google vb. siteleri biz bedavaya kullanmıyoruz, kendi bilgilerimizle ödememizi yapıyoruz. O bilgilerle birlikte hedefl i reklamlar devreye giriyor. Sanıyorum 2020 yılında dijital reklamlar TV reklamlarının üzerine çıktı. Bu reklam paralarının büyük kısmı yurt dışına gidiyor. Bu ortada, çevrimiçi Reklamcılık Dal Araştırma Raporunu şimdi bitirdik, e-pazaryerleriyle de ilgili bir bölüm araştırmasını da yayımladık.
“GATE KEEPER KAVRAMI, TÜRK REKABET HUKUKUNA DA GİRMEYE HAZIRLANIYOR”
Yasal değişiklik de gündemde değil mi?
Raporumuz hazır, bir yasa önerisi hazırladık, şüphesiz takdir Meclis’in. Düzenlemeyi, yasanın içine dercedecek biçimde (4054 düzgün bir yasa, çok anlaşılır) önerdik, yasanın niteliğini muhafazaya çalıştık. Raporumuzda, “Geçit Bekçisi” (Gate Keeper) dediğimiz, “önemli pazar gücüne sahip teşebbüslere yönelik bir kontrol ve düzenleme var. “Gate Keeper” dediğimiz şirketler, dünyada Google, Facebook, bizde Trendyol bu nitelikte, öbürleri da olabilir. Daha ayrıntılı düzenlemeyi Ticaret Bakanlığımız yapıyor.
Dijital deyince, çabucak akla start-up şirketlerin satışı geliyor. Rekabet otoritesi olarak bu mevzuya nasıl bakıyorsunuz?
Bu mevzuda geleceğe dair en değerli kaygılarımızdan birisi, start-up’larımızın öldürücü devralmalar yoluyla pasifize edilmesi. Yalnızca start-up’ların satın alınarak büyütülmesi aklınıza gelmesin, kimileri devralınıp pasifize ediliyor. örneğin ilaç kesiminde neredeyse bir patent mezarlığı var. Alıp pasifize ediyorlar.
Stratejik bir yaklaşıma işaret ettiniz?
Aslında bütün dünya rekabet otoriteleri, son senelerda rekabet hukuku alanında daha farklı siyasetler geliştirmeye çalışıyor. Geçmişte piyasaların kendi kendine istikrarlarını bulacağını söyleyen görüşler varken, bugün tabiri caizse kazın ayağının o denli olmadığı ortaya çıkıyor.
Yerleşik firmalar, büyüdükçe pazar güçlerini daha da artırdıkça, pazara girişleri önemli biçimde engelledikçe kendilerine potansiyel rakip olabilecek start-up’ları devralıp pasifize ettikçe, piyasaların hiç de kendi kendine geri gelmediği görülüyor. O niçinle Avrupa’daki son yasa, Ekim ayında sanırım yürürlüğe girecek, ABD’deki çalışma ve bizim yapmış olduğumuz çalışmalar bu manada hayli aydınlatıcı.
Rekabet hukuku ve siyasetleri, ülkelerin tahminen de kıymet derecesine bakılırsa, siyaset geliştirirken bir numaralı aracı haline gelecek. Para ve maliye siyasetleri şüphesiz hayli kıymetli lakin dilediğiniz kadar faal kullanmaya çalışın, piyasalarda rekabet anlayışı, adil rekabet sistemi yoksa, para ve maliye siyasetlerinden yarar ummanız, onların hakikaten efektif karşılığının olması mümkün değil.
“NORMAL DIŞI FİYAT ARTIŞLARI HAMMADDELERDE DE VAR”
Fiyat artışlarının enflasyon haricinde olan kısmını belirlemek rekabet otoritesinin alanında dediniz, zincir market soruşturmalarında ne kademedesiniz?
Bizim uykumuzu kaçıran bir durum. Bütün dünyada emtia meblağları artıyor, gelişmiş ülkeler dahi enflasyonla karşı karşıya kaldılar. Biz Rekabet Kurumu çalışanları, rekabet savunucuları, uzmanları olarak şuna bakıyoruz: Maliyet enflasyonu, talep kaynaklı enflasyon olabilir fakat fiyat artışının tamamı mı maliyet ve talepten kaynaklanıyor, yoksa bunun ortasında rekabet ihlalinden kaynaklı kısım var mı ve ne kadar?
Hangi alanlarda rekabet ihlali sayılabilecek artış görüyorsunuz?
Şu anda besinde ve süratli tüketim hususlarında fazlaca besbelli lakin yalnızca o da değil. Başka yarı mamul ve hammaddelerde de var. Çimento, demir, öbür bölümler. Mobilya bölümünün hammaddesini oluşturan sunta-ağaç mamüllerinde var. Rekabet Kurumu burada enflasyonun ortasında kendisine ilişkin olan hissesi minimize etmek zorunda. Bu sorumlulukla çalışıyoruz.
“PERAKENDE KESİMİNDE İKİNCİ SORUŞTURMA DAHA BÜYÜK, UZLAŞMA REDDEDİLDİ”
Pekala hayli gündemde olan zincir market soruşturmaları ne kademede?
Aslında pandeminin başlarında 2020 Ocak ayı üzere fiyatlardaki hareketliliği gördük ve zincir market incelemelerine başladık lakin inceleme uzun sürdü zira kabul edersiniz ki fevkalade bir büyüklük, epey data var. Biz yalnızca 5 büyük zincir marketle başlamamıştık. Burada belirteyim, bizde karşı incelemeler de başladı. çabucak hemen saklılığı olan bir incelemede kanıtlara ulaştık, o kanıtlar bizi diğer dala götürdü, daha büyük bir tablo ortaya çıktı.
Perakende bölümünde birinci soruşturmamız, -gerekçeli sonucunı da deklare ettik- bence fazlaca kıymetli bir rekabet savunuculuğu. Daha evvel biz kartellerde firmaların birbiriyle bağına bakıyorduk artık gördük ki; direkt birbirleriyle ilgi kurmadan, bir aracı vasıtasıyla bağlantı kurabiliyor. Düşünün bu fiyat geçişlerini, promosyon çeşitlerini, vakit içinderını, kampanya vakit içinderını, indirim vakit içinderını birbirleriyle bağlantı olmadan, münferiden yapsalar, inanın tüketiciye epey büyük yararı olur.
Devam eden ikinci soruşturma birinci soruşturmadan daha değerli, Nisanda raporu bitecek. Orada 15 büyük tedarikçi, hayli büyük şirketler var. Hatta üç büyük şirket uzlaşma için geldiler lakin uzlaşmalarını kabul etmedik. Meclisimizin yasa öne sürülen nedeni epey açık; O yasanın ruhuna uygun müracaat yapmadılar, biz de ‘uzlaşma talebinizi reddediyoruz’ dedik. İkinci süren soruşturma hayli daha kapsamlı, orada hem bir daha satış fiyatlarını belirleme ihlali, birebir vakitte kartel savları var. Doğal bunlar soruşturma heyetinin yaptığı raporlama ve argümandır.
Birleşme ve devralmalar da da yaklaşım değişti bildiğimiz kadarıyla?
Bu mevzuya fazlaca önemli bakıyoruz. Daha evvel sıradan bir hakim durum testi yapıyorduk. Artık hakim durum testini bıraktık, aktif rekabet gücünün azaltılması testini uyguluyoruz. Bir birleşme devralmada hakim duruma geçmeyebilir lakin aktif bir pazar gücüne sahip olur ve o faal pazar gücü rekabeti azaltabilir, pazarı bozabilir. Biz ziyan teorilerimizi oluştururuz müsaade verebiliriz, vermeyebiliriz. Bu bakışla son incelemede olanlar var, daha evvel fazlaca son incelememiz olmazdı bizim.
Birleşme ve devralmalarda yerli firmaların satışına yönelik tasalar lisana getiriliyor, rekabet otoritesi bu mevzuya nasıl yaklaşır?
Ben her bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının yerli ve ulusal hislere sahip olmasını isterim ancak rekabet hukukunu uygularken bu biçimde bir aracımız yok. Rekabet hukuku kozmiktir. Aksi yaklaşım adil, tarafsız, objektifl iği bozabilir. Biz rekabetçi tasayla, rekabet hukuku açısından bakarız, diğer bir bakış halinde bütün kararlarımız esasen yargıya açık, yargı düzeltir.
KOBİ tedarik şirketleri için muafiyet yolu var
KOBİ’ler ortak tedarik yapma istikametinde teşebbüsler kuruyor, bunların rekabet ihlali olabileceği kaygıları var, tıpkı bağlamda KOBİ’lerin birleşmesi, ziraî üreticilerin birleşmelerine ait de mevzu gündemde?
Bu bahisle ilgili muafiyet ve aksi tespit belgelerimiz var. Muafiyet nedir? Birinci başta bakıyorsunuz rekabet ihlali olarak geliyor. O ihlalin doğurduğu negatif tesir karşılığında şayet iktisat için ve tüketiciler için daha büyük artı kıymet oluşturuluyorsa biz orada “sen bunu yapabilirsin, muafsın” diyoruz. ötürüsıyla KOBİ’ler ülke iktisadına katkı bulunmak emeliyle, tüketicilerin daha kaliteli esere daha uygun fiyatla, daha fazla seçenekle muhatap olmalarını sağlamaları halinde, bu biçimde bir model getirseler biz bunu muafiyet kapsamına alırız lakin bu beraberliğin, uyumun, irtibatın, bağlantının birinci başta rekabet ihlali olarak gelecek tablonun karşılığında, muhtemel ziyanının daha üstünde bir faydayla iktisada ve tüketiciye döneceğini ispat ederlerse biz de o çalışmalarımızda bunu teyit edersek muafiyet veriyoruz. Küçük şirketlerin birleşmesi vb. biz aslına bakarsan bunu önerdik. Tarım Bölüm Raporunda biz üretici birliklerini savunuyoruz, diyoruz ki; Tarımda yapısal ıslahata gereksinimimiz var, bu ıslahatın cüzlerinden biri de üretici birlikleri. Biz aslında bunu biz savunuyoruz. Belirli kesimlerde bu olabilir.
Müdahale hissetmedim, karşılaşmadım bile
Rekabet Kurumu bağımsız bir kurum lakin vakit zaman bu kurumların bağımsızlığı tartışmaya açılıyor, nasıl değerlendirirsiniz?
Ben 2 sene 4 aydır bu kurumun lideriyim ve o kadar bağımsız hissediyorum ki, bir defasında dahi rastgele bir müdahale hissetmedim. Karşılaşmadım demiyorum, hissetmedim bile. Devletin başı olduğu için Sayın Cumhurbaşkanı ile vakit zaman görüşmemiz oluyor. Tek talimatı hem de yetki de içeren kelamı şu: Hukuk ortasında kalın, kamu faydasını gözetin. ötürüsıyla üst şuralar hakikaten bağımsız. Şu kadarını söyleyeyim: Son Rusya-Ukrayna savaşında batılı kurumların siyasetle ne kadar içli-dışlı olduğunu gördük. Buradan şu çıkarımı da yapabilirsiniz, şayet bu kurumlar, özelde Rekabet Kurumu başarısızsa bu kendi başarısızlığıdır, hiç bir mazeret bizi kurtaramaz.
Şöyle bir bahis da var, mevzuatla her şey bitmiyor. Bürokrasinin, çalışanların, yalnızca Rekabet Kurumu için söylemiyorum, liderden uzman yardımcılarına kadar her insanın sorumluluk hissetmesi ve elini taşın altına koyması lazım.
Yatırım tavsiyesi içermez.