Dolar düşmesine karşın elektrikten akaryakıta biroldukca kalemde artış oldu. Fabrikaların artırımlı tarifeleri ise işletmelerin, bakkalların etiketine yansıdı. Fiyatlarda düşüşün, akılcı ve kapsayıcı bir iktisat idaresiyle sağlanabileceği açıklandı. Marketler ‘Bize gelen eserin fiyatı düşmedi’ açıklaması yapsa da raflara zabıta kontrolleri devam etti. Ankara Polatlı’da 8 markete 150 bin TL idari para cezası kesildi.
DOLAR BİR GÜNDE DÜŞTÜ FAKAT ETİKETLER BİR GÜNLÜK TESİRLE OLUŞTURULMADI
Karar’dan İbrahim Kahveci’nin yazısına bakılırsa Türkiye’de uzun müddettir izlenen iktisadın temel kurallarına alışılmamış idare kurla bir arada meblağları da patlattı. Hükümetin dövize endeksli mevduat modeliyle kur geriledi. ‘Şimdi fiyatlar da düşecek’ algısı oluşturuldu. Lakin etiketler düşmedi.
Doların 14’ün üstünde sırf 5 gün kaldığını hatırlatanlar ‘Kur bir günde düştü lakin fiyatlar bir günde oluşturulmadı. Ortalama alındı’ dedi. Fiyat oluşumunda zincirleme tesir de ön plana çıktı.
ELEKTRİK ARTTI, AKARYAKIT ARTTI PEYNİRİ ÜRETEN ARTIRIMLARI MALİYETE YANSITTI
Art kapıdan satışın tesiriyle kurdaki süratli düşüşe karşın üreticiyi etkileyen kalemler arttı. Elektrik hem kasımda hem aralıkta zamlandı. Akaryakıtta indirim pompaya yansımadı. Besinde da emsal tablo oluştu. Ulusal Süt Kurulu çiğ sütü artırınca fabrikada yoğurt, peynir, yağ maliyetleri katlandı. Bunun üzerine nakliyedeki artışın eklenmesiyle market raflarına indirim yansımadı.
Sorumluluk üstlenmeyen ve sorunu daima bir diğer yere yüklemeye çalışan bir idaremiz var.
Kur yükselişinde kendilerinin yanlışı olmayıp dış güçleri, finansal akınları mazeret gösteren idare, artık de kurları kendilerinin düşürdüğünü ilan edip fiyatlar niye düşmüyor diye marketleri suçluyorlar.
Marketler olsun, tacirler olsun bunlar aracılardır. Yani bir eserin ana fiyat belirleyicisi üreticilerdir ve üreticilerin de meblağları maliyetlere nazaran belirlenir.
bir daha de gelin birtakım noktalara bakalım.
Eylül ayının başında 1 dolar 8,30 liradan süreç görüyordu. Ay sonunda dolar artık 8,90 liraya yükselmişti. Dolarda yaşanan yüzde 7,23’lük artışa karşılık TÜİK fiyatların yüzde 1,25 arttığını deklare etti.
Ekim ayı sonunda 1 dolar artık 9,60 liraya çıkmıştı. Ekim ayı kur artışı yüzde 7,87’ye ulaşmıştı lakin TÜİK bir daha ekim ayında meblağların yalnızca yüzde 2,39 arttığını ilan etti.
Ya Kasım ayı?
Dolar artık 13,70 liraydı. Yalnızca Kasım ayında dolar kurunda yüzde 42,7 artış olmuş ancak TÜİK enflasyonun yüzde 3,51 olduğunu söylemişti.
Şöyle izah edelim: Eylül başından Kasım ayı sonuna kadar 3 aylık müddet ortasında dolar kuru tam yüzde 65,0 artış yaşıyor ancak TÜİK bu vakitte fiyatların yalnızca ve yalnızca yüzde 7,32 arttığını ilan ediyor.
Yüzde 65 dolar kuru artışını fiyatlara yansıtmayanlardan artık kur düşüşünü derhal fiyatlara yansıtmasını mı istiyoruz?
halbuki işin daha makul sayılarla tabiri var. örneğin hiç bir üretici ve buna bağlı ortacılar bir yahut birkaç günlük kur artışı ile fiyat belirlemez. Bir hammadde alımı, onun süreci ve eser haline gelişi bir müddetçtir.
O süreç ortasında çoklukla üretim müddetinin ortalama kuruna bakılır.
Son 3 ay içerisinde ortalama dolar kuru artışı %24,63 olmuştur. Kur artışının bu müddet zarfında ortalama fiyatlara yansıması ise %7,32 olarak gerçekleşmiştir. Bugün kurlar birebir (Kasım ortalaması 10,57) kalsa bile birikimli tesirin fiyatlara yansıması devam edecektir. Lakin bırakın tıpkı kalmayı, aralık ayı kur ortalaması şu anda 13,92 düzeyinde yükseliş istikametindedir.
Ortalama kurun tek haneye düşmediği durumda birikimli maliyetlerden dolayı fiyat artışlarının devam edeceği belirlidir. Bunu iktisat kuralları söylüyor.
Bakın size öbür bir sonuç vereyim. tıpkı vakitte aylık ortalama kurlar üzerinden.
Kasım 2016-Kasım 2021 ortası 5 yılda ortalama dolar kuru 3,277 liradan %222 artışla 10,565 liraya yükseliyor. Birebir devirde TÜİK ise enflasyonun yalnızca yüzde 110 arttığını ilan ediyor. Yani kur artışının yarısı kadar. Sanki 2016 yılından beri kur artışına karşı fiyatları o derece artırmayan üreticileri, aracıları yahut marketleri ödüllendirecek miyiz?
ÜRETİM-STOK MÜDDETİ
Kur artışı ile enflasyon içinde bir alaka vardır lakin birebir bağ yoktur. Birtakım noktalara dikkat çekmek gerekir:
1- Üretim süreci farklı fiyatlardan alımı ve ortalama maliyeti gerektirir. Bu niçinle günübirlik kur değişimleri fiyatları tesirler lakin belirlemez. Burada daha epeyce eser bazında mühletler vardır. Birtakım eserlerde aylık ortalamalar tesir ederken birtakım eserlerde bir kaç aylık ortalama kur tesiri oluşur.
2- Üretim ve maliyetler üzerinde kur tek başına belirleyici değildir. Kur artışına bağlı farklı fiyat artışları dalgalar halinde maliyetleri vakit süreci ortasında artırmaya devam eder. O niçinle kesin fiyat çizgisi eser bazında değişse de aylar daha sonra ortaya çıkar. Ayrıyeten tüm maliyetler kurlara da bağlı değildir. örneğin personellik maliyeti kurlardan bağımsızdır. O niçinledir ki, kur artışı ile fiyat artışı birebir düzeyde değildir. Son beş yılda bunu görüyoruz.
3- Tacirler (marketler örneği) tarafında ise stok değişim müddeti ve ortalama stok maliyeti tesirlidir. Bu niçinle nasıl ki kur artışı direkt fiyatlara yansımamışsa, kur düşüşü de direkt fiyatlara yansıyamaz. Stok değişimine bağlı gecikmeli ve ortalama kur tesiri fiyatları belirler.
DEVLET DÜŞÜRMÜYOR
Kur artışının direkt etkilediği eserler nerede ise büsbütün ithal edilen eserlerdir. Fakat burada ülke içi maliyetleri etkileyen ana eserler güçtür. örneğin akaryakıt meblağları birkaç günlük kur değişimlerinden etkilenir ve artış ve azalışlar ilan edilir. Ancak devlet şahsen kendisi akaryakıt indirimlerini ÖTV’ye saymış ve indirime gitmemiştir.
İkinci büyük maliyet doğalgazdır. BOTAŞ Aralık ayı başında bir daha sanayicilere ve elektrik üretim santrallerine otomatik artırımı yapmıştır. Buna bağlı olarak elektrik fiyatları oluşmaktadır.
Aralık ayı başında EPİAŞ toptan elektrik fiyatı (haftalık ortalama) 80 kuruş düzeylerindeyken aralık ortasında bu fiyat 95 kuruşa yükselmiştir. 26 Aralık prestiji ile haftalık ortalama elektrik toptan fiyatı 1 lira 072 kuruş olarak süreç görmüştür.
özetlemek gerekirse devletin belirlediği akaryakıt fiyatı ve bir daha devletin dolaylı etkilediği elektrik toptan fiyatı kur düşüşü ile gerilememiş, bilakis yüksek düzeyde öylece kalmıştır.
Güç dalının bir ayrıcalığı vardır: İmalat endüstrinin ana girdi kesimi olarak yüzde 70’in üzerinde fiyat etkileme gücüne sahiptir. Ve güç fiyatları düşmemiştir.
Bu duruma en manalı örnek ekmek fiyatlarıdır. Kur düşüşüne karşın ekmek ve türev mamüllerin fiyatı artış istikametinde devam etmektedir. Zira üretimin en kıymetli belirleyicilerinden olan pişirme maliyeti yüksek düzeyde kalmaya devam etmektedir. Hatta kira ve emek maliyeti de yeni yükselişler yaşamaktadır. (Asgari fiyat artışı ekmeği etkileyecektir)
SÜT VE YOĞURT ÖRNEĞİ
Fiyat belirlemede bir öbür örneğimiz ise süt ve süt eserleri olabilir. Süt fiyatı “Ulusal Süt Konseyi” sonucu ile belirleniyor. Süt fiyatı belirlendikten daha sonra süt ve süte bağlı eser fiyatları da bu hammaddeye dayalı bir daha fiyatlanıyor.
Süt fiyatı artışının akabinde kademeli biçimde süte bağlı eser meblağlarında da artışlar yaşanıyor. örneğin en kısa periyodik reaksiyon yoğurt fiyatından geldi. Akabinde peynir çeşitlerine bakılırsa fiyat artışları gelmeye devam ediyor.
Artık şu soruyu soralım: Ulusal Süt Kurulu çiğ süt fiyatını düşürmeden, süt ve süte bağlı eser fiyatları fabrikalarda düşer mi? Fabrikalarda düşmeyen fiyatlar marketlerde nasıl düşer?
BAKKALA GİDİN
Bugün marketler sıkı kontrollerle adeta kur düşüşüne karşı direnen ve bu niçinle de kabahat işleyen kurumlar üzere gösteriliyor.
Bilhassa zincir marketler bu hususta büyük hatalı ilan ediliyor.
Market değerli ise ucuza satan bakkallara gidilerek sorun çözülebilir. Hatta marketler de bu sayede insafa gelerek fiyat indirebilir yahut şubelerini kapatabilir.
Güzel lakin sanki bakkallar ucuza satıyor mu?
FİYATLARI PİYASA DEĞİL ZABITA BELİRLİYOR
Hür piyasada meblağların piyasaca arz-talep ve maliyetler çerçevesinde belirlenmesi hedeflenir. halbuki bugün ülkemizde en son fiyatlar piyasa kuralları yerine market baskınları ile zabıtalarca belirlenmeye çalışılıyor.
Zabıtaların belirlediği fiyatlar ile ülkemiz nereye varır kimse bilmiyor. Fakat şu kesin ki, yeni hatalı ilan edilen marketler ve onların başındaki kılıç ise zabıta kontrolü olmaktadır.
Bakalım ortalama kur, ortalama maliyet ve fiyat istikrarında iktisat kuralları yerine zabıta baskınları ile belirlenen fiyat seviyesi ile nereye varacağız?
Yatırım tavsiyesi içermez.
DOLAR BİR GÜNDE DÜŞTÜ FAKAT ETİKETLER BİR GÜNLÜK TESİRLE OLUŞTURULMADI
Karar’dan İbrahim Kahveci’nin yazısına bakılırsa Türkiye’de uzun müddettir izlenen iktisadın temel kurallarına alışılmamış idare kurla bir arada meblağları da patlattı. Hükümetin dövize endeksli mevduat modeliyle kur geriledi. ‘Şimdi fiyatlar da düşecek’ algısı oluşturuldu. Lakin etiketler düşmedi.
Doların 14’ün üstünde sırf 5 gün kaldığını hatırlatanlar ‘Kur bir günde düştü lakin fiyatlar bir günde oluşturulmadı. Ortalama alındı’ dedi. Fiyat oluşumunda zincirleme tesir de ön plana çıktı.
ELEKTRİK ARTTI, AKARYAKIT ARTTI PEYNİRİ ÜRETEN ARTIRIMLARI MALİYETE YANSITTI
Art kapıdan satışın tesiriyle kurdaki süratli düşüşe karşın üreticiyi etkileyen kalemler arttı. Elektrik hem kasımda hem aralıkta zamlandı. Akaryakıtta indirim pompaya yansımadı. Besinde da emsal tablo oluştu. Ulusal Süt Kurulu çiğ sütü artırınca fabrikada yoğurt, peynir, yağ maliyetleri katlandı. Bunun üzerine nakliyedeki artışın eklenmesiyle market raflarına indirim yansımadı.
Sorumluluk üstlenmeyen ve sorunu daima bir diğer yere yüklemeye çalışan bir idaremiz var.
Kur yükselişinde kendilerinin yanlışı olmayıp dış güçleri, finansal akınları mazeret gösteren idare, artık de kurları kendilerinin düşürdüğünü ilan edip fiyatlar niye düşmüyor diye marketleri suçluyorlar.
Marketler olsun, tacirler olsun bunlar aracılardır. Yani bir eserin ana fiyat belirleyicisi üreticilerdir ve üreticilerin de meblağları maliyetlere nazaran belirlenir.
bir daha de gelin birtakım noktalara bakalım.
Eylül ayının başında 1 dolar 8,30 liradan süreç görüyordu. Ay sonunda dolar artık 8,90 liraya yükselmişti. Dolarda yaşanan yüzde 7,23’lük artışa karşılık TÜİK fiyatların yüzde 1,25 arttığını deklare etti.
Ekim ayı sonunda 1 dolar artık 9,60 liraya çıkmıştı. Ekim ayı kur artışı yüzde 7,87’ye ulaşmıştı lakin TÜİK bir daha ekim ayında meblağların yalnızca yüzde 2,39 arttığını ilan etti.
Ya Kasım ayı?
Dolar artık 13,70 liraydı. Yalnızca Kasım ayında dolar kurunda yüzde 42,7 artış olmuş ancak TÜİK enflasyonun yüzde 3,51 olduğunu söylemişti.
Şöyle izah edelim: Eylül başından Kasım ayı sonuna kadar 3 aylık müddet ortasında dolar kuru tam yüzde 65,0 artış yaşıyor ancak TÜİK bu vakitte fiyatların yalnızca ve yalnızca yüzde 7,32 arttığını ilan ediyor.
Yüzde 65 dolar kuru artışını fiyatlara yansıtmayanlardan artık kur düşüşünü derhal fiyatlara yansıtmasını mı istiyoruz?
halbuki işin daha makul sayılarla tabiri var. örneğin hiç bir üretici ve buna bağlı ortacılar bir yahut birkaç günlük kur artışı ile fiyat belirlemez. Bir hammadde alımı, onun süreci ve eser haline gelişi bir müddetçtir.
O süreç ortasında çoklukla üretim müddetinin ortalama kuruna bakılır.
Son 3 ay içerisinde ortalama dolar kuru artışı %24,63 olmuştur. Kur artışının bu müddet zarfında ortalama fiyatlara yansıması ise %7,32 olarak gerçekleşmiştir. Bugün kurlar birebir (Kasım ortalaması 10,57) kalsa bile birikimli tesirin fiyatlara yansıması devam edecektir. Lakin bırakın tıpkı kalmayı, aralık ayı kur ortalaması şu anda 13,92 düzeyinde yükseliş istikametindedir.
Ortalama kurun tek haneye düşmediği durumda birikimli maliyetlerden dolayı fiyat artışlarının devam edeceği belirlidir. Bunu iktisat kuralları söylüyor.
Bakın size öbür bir sonuç vereyim. tıpkı vakitte aylık ortalama kurlar üzerinden.
Kasım 2016-Kasım 2021 ortası 5 yılda ortalama dolar kuru 3,277 liradan %222 artışla 10,565 liraya yükseliyor. Birebir devirde TÜİK ise enflasyonun yalnızca yüzde 110 arttığını ilan ediyor. Yani kur artışının yarısı kadar. Sanki 2016 yılından beri kur artışına karşı fiyatları o derece artırmayan üreticileri, aracıları yahut marketleri ödüllendirecek miyiz?
ÜRETİM-STOK MÜDDETİ
Kur artışı ile enflasyon içinde bir alaka vardır lakin birebir bağ yoktur. Birtakım noktalara dikkat çekmek gerekir:
1- Üretim süreci farklı fiyatlardan alımı ve ortalama maliyeti gerektirir. Bu niçinle günübirlik kur değişimleri fiyatları tesirler lakin belirlemez. Burada daha epeyce eser bazında mühletler vardır. Birtakım eserlerde aylık ortalamalar tesir ederken birtakım eserlerde bir kaç aylık ortalama kur tesiri oluşur.
2- Üretim ve maliyetler üzerinde kur tek başına belirleyici değildir. Kur artışına bağlı farklı fiyat artışları dalgalar halinde maliyetleri vakit süreci ortasında artırmaya devam eder. O niçinle kesin fiyat çizgisi eser bazında değişse de aylar daha sonra ortaya çıkar. Ayrıyeten tüm maliyetler kurlara da bağlı değildir. örneğin personellik maliyeti kurlardan bağımsızdır. O niçinledir ki, kur artışı ile fiyat artışı birebir düzeyde değildir. Son beş yılda bunu görüyoruz.
3- Tacirler (marketler örneği) tarafında ise stok değişim müddeti ve ortalama stok maliyeti tesirlidir. Bu niçinle nasıl ki kur artışı direkt fiyatlara yansımamışsa, kur düşüşü de direkt fiyatlara yansıyamaz. Stok değişimine bağlı gecikmeli ve ortalama kur tesiri fiyatları belirler.
DEVLET DÜŞÜRMÜYOR
Kur artışının direkt etkilediği eserler nerede ise büsbütün ithal edilen eserlerdir. Fakat burada ülke içi maliyetleri etkileyen ana eserler güçtür. örneğin akaryakıt meblağları birkaç günlük kur değişimlerinden etkilenir ve artış ve azalışlar ilan edilir. Ancak devlet şahsen kendisi akaryakıt indirimlerini ÖTV’ye saymış ve indirime gitmemiştir.
İkinci büyük maliyet doğalgazdır. BOTAŞ Aralık ayı başında bir daha sanayicilere ve elektrik üretim santrallerine otomatik artırımı yapmıştır. Buna bağlı olarak elektrik fiyatları oluşmaktadır.
Aralık ayı başında EPİAŞ toptan elektrik fiyatı (haftalık ortalama) 80 kuruş düzeylerindeyken aralık ortasında bu fiyat 95 kuruşa yükselmiştir. 26 Aralık prestiji ile haftalık ortalama elektrik toptan fiyatı 1 lira 072 kuruş olarak süreç görmüştür.
özetlemek gerekirse devletin belirlediği akaryakıt fiyatı ve bir daha devletin dolaylı etkilediği elektrik toptan fiyatı kur düşüşü ile gerilememiş, bilakis yüksek düzeyde öylece kalmıştır.
Güç dalının bir ayrıcalığı vardır: İmalat endüstrinin ana girdi kesimi olarak yüzde 70’in üzerinde fiyat etkileme gücüne sahiptir. Ve güç fiyatları düşmemiştir.
Bu duruma en manalı örnek ekmek fiyatlarıdır. Kur düşüşüne karşın ekmek ve türev mamüllerin fiyatı artış istikametinde devam etmektedir. Zira üretimin en kıymetli belirleyicilerinden olan pişirme maliyeti yüksek düzeyde kalmaya devam etmektedir. Hatta kira ve emek maliyeti de yeni yükselişler yaşamaktadır. (Asgari fiyat artışı ekmeği etkileyecektir)
SÜT VE YOĞURT ÖRNEĞİ
Fiyat belirlemede bir öbür örneğimiz ise süt ve süt eserleri olabilir. Süt fiyatı “Ulusal Süt Konseyi” sonucu ile belirleniyor. Süt fiyatı belirlendikten daha sonra süt ve süte bağlı eser fiyatları da bu hammaddeye dayalı bir daha fiyatlanıyor.
Süt fiyatı artışının akabinde kademeli biçimde süte bağlı eser meblağlarında da artışlar yaşanıyor. örneğin en kısa periyodik reaksiyon yoğurt fiyatından geldi. Akabinde peynir çeşitlerine bakılırsa fiyat artışları gelmeye devam ediyor.
Artık şu soruyu soralım: Ulusal Süt Kurulu çiğ süt fiyatını düşürmeden, süt ve süte bağlı eser fiyatları fabrikalarda düşer mi? Fabrikalarda düşmeyen fiyatlar marketlerde nasıl düşer?
BAKKALA GİDİN
Bugün marketler sıkı kontrollerle adeta kur düşüşüne karşı direnen ve bu niçinle de kabahat işleyen kurumlar üzere gösteriliyor.
Bilhassa zincir marketler bu hususta büyük hatalı ilan ediliyor.
Market değerli ise ucuza satan bakkallara gidilerek sorun çözülebilir. Hatta marketler de bu sayede insafa gelerek fiyat indirebilir yahut şubelerini kapatabilir.
Güzel lakin sanki bakkallar ucuza satıyor mu?
FİYATLARI PİYASA DEĞİL ZABITA BELİRLİYOR
Hür piyasada meblağların piyasaca arz-talep ve maliyetler çerçevesinde belirlenmesi hedeflenir. halbuki bugün ülkemizde en son fiyatlar piyasa kuralları yerine market baskınları ile zabıtalarca belirlenmeye çalışılıyor.
Zabıtaların belirlediği fiyatlar ile ülkemiz nereye varır kimse bilmiyor. Fakat şu kesin ki, yeni hatalı ilan edilen marketler ve onların başındaki kılıç ise zabıta kontrolü olmaktadır.
Bakalım ortalama kur, ortalama maliyet ve fiyat istikrarında iktisat kuralları yerine zabıta baskınları ile belirlenen fiyat seviyesi ile nereye varacağız?
Yatırım tavsiyesi içermez.