Akademisyen, iktisatçı Prof. Dr. Mehmet Şişman, Türkiye’nin ne yazık ki hiperenflasyona gerçek yol aldığını vurgulayarak yıllık enflasyonun mayıs ayına kadar, yüzde 50’lere sıçrama mümkünlüğünün yüksek olduğunu söylemiş oldu.
Cumhuriyet’ten Şehriban Kıraç, Şişman ile iktisattaki son gelişmeleri konuştu.
– Görüyoruz ki iktidarın iktisatta istikrarlı bir modeli yok. İktidarın iktisatta model arayışı neye mal olacak?
Ülkenin iktisatta yeni bir modele ve bakış açısına muhtaçlığı olduğu gerçek, ancak ortaya konan bu model gerçeği kavramıyor. Üstelik dört başı mamur bir model değil. Detay zenginliği yok, geniş bir yelpazede Neoliberal siyasete karşı tesir içermiyor. Yalnızca TL mevduatına verilecek faiz ve ihracat dövizi odaklı.
Öte yandan, finansallaşmanın sermaye girişine dayalı bir büyüme modeliyle devam ettirilebildiği Türkiye bacağı, 2016’dan bu yana sancılı. 2018 daha sonrası bu sancı daha da arttı ve gelinen yer, giderek ivme kazanan devasa yükseklikte enflasyon, düşürülemeyen çift haneli işsizlik. 2020’de başlayan faiz indirimiyle kredi genişlemesi süreci para siyasetini faiz, döviz ve enflasyon üçgenine soktu.
Döviz rezervindeki süratli erimenin döviz kuru artışıyla olumsuz tesiri geldi. TL, ticaret yaptığımız ülkelere bakılırsa en kıymetsiz devrini yaşıyor. Bankalar uzun vadeli kredi vermekte isteksiz. TL mevduatın kur muhafazalı kısmı toplam TL mevduatının yüzde 10’u seviyesinde bile değil. Negatif gerçek faiz eksenli model arayışı para siyasetinde istikrarı sağlayamadığı üzere, süratle yükselen maliyet enflasyonu kanalından, bir daha faiz artışını zorluyor, üstelik faydası da tartışmalı. meğer, tüm dünyada olduğu üzere Covid çıkışı kapitalizmin normalini anlamaya çalışmalı, ona göre siyaset üretmeliyiz.
Mevcut iktisat siyasetiyle tüketici fakirleşmesi yaygınlaştığı üzere, iktisatta maliyetler yükseliyor, enflasyonu düşürecek politik seçenek ortaya konulamıyor.
– Düşük faiz ısrarı döviz kuruna tepe yaptırdı. Artık kur muhafazalı eser ekonomiyi nasıl etkileyecek?
İnanç en temel öge burada. Ruhsal tesirler aşılmadan yatırım tasarruf istikrarı beklenmemeli. Tasarrufların üretken yatırımlara kanalize olması isteniyorsa, bu demokratik ve ruhsal olarak sorunu ortaya koyan bir teminat sağlanmasıyla mümkündür. Bu da daha saydam ve farklı görüşleri dikkate alan demokratik bir bakışla olabilir kanısındayım. Yastık altı, banka kiralık kasaları ve döviz tevdiattaki birikimler belirsizliğin ve itimat meselesinin en temel göstergesidir. Kur muhafazalı mevduat uygulaması birinci üç ay ortasında anlaşılacağını düşündüğüm ve inanç tazeleme ögesi olamayacak derecede zayıf bir araçtır. Bu hesaplara ilgi birinci ay düşük seviyededir.
– Şu anda iktisatta gördüğünüz en temel riskler nelerdir, tahlil için neler önerirsiniz?
Hiperenflasyon epeyce büyük bir risk olarak ortada duruyor. Bu modelle de çözülmesini beklemiyoruz. Ayrıyeten toplumdaki ayrışma, kutuplaşma had safhada ve krize giden bütün yollar açık. İhracattan gelen döviz ve kısa vadeli sermaye girişleri yetersiz kalmaya devam ederse, dış borç ödemeleri için sermaye denetimi yahut kambiyo denetimi getirilmesi mümkünlüğü kıymetli bir risktir. Öte yandan, Fed faiz artırma sürecine girecek. Bu gelişmeye hazırlıksız yakalanıyoruz. Baş başa verip genel krizi önleyebilecek vakti ve kurumsal hafızayı ortaya çıkaracak ortamı yaratmazsak, 2022 hiç de uygun bir tecrübe olmayacak.
BIÇAK SIRTINDA İLERLİYORUZ
– 2022 yılı için kur, faiz, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz?
2022’de de geçen yıl olduğu üzere, yalnızca büyüme gayeli ve emeğin gelirden aldığı hissesi gerçek olarak artırmayan bir modelle, gelinecek yer işsizliği de önleyemez. Çünkü bu durumda iç talep aşağıya çeker ve kârlılık da düşer. Büyüme bu yıl yalnızca ihracatın çekmesiyle fakat yüzde 3’leri bulursa, kriz derinleşmemiş demektir. Mayısa kadar yüksek enflasyonu durduramazsak, kur ve faizi de durduramayız.
Kurdaki dalgalanma devam edecek. Varlık fiyatlarındaki (konut, otomobil) artışın devam edemeyeceği noktada para arzı da artırılamayacağından, kritik eşiğe gelinebilir. Cari açıkta bir ölçü küçülme gerçekleşse bile bütçe açığı yoluyla istikrarın bozulacağını ve TL cinsinden tasarruf açığı ve dolarizasyon meselesinin çözülemediğini gözleyeceğiz. Dünya iktisadında merkez bankalarının, başta ABD Fed’in deklare ettiğı üzere faiz artışı (2022 de üç kere olmak üzere, martta başlayacak) sürecine girmesi de dolar endeksi artışı yoluyla yaratılabilecek olan kıymetli bir risktir. Bıçak sırtında ilerliyoruz.
HİPERENFLASYONA SON HIZ GİDİŞ
– Enflasyon resmi sayılara nazaran bile yüzde 36’yı aştı. Enflasyonda öngörüleriniz nedir, yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Şayet topyekûn değişiklik öneren iktisadi model getirilmezse ve/veya öngörülebilir bir seçim tarihi açıklanmazsa yıllık enflasyonun mayıs ayına kadar, TÜFE’de yaklaşık yüzde 40’lardan yüzde 50’lere sıçraması mümkünlüğü yüksektir. Çünkü ÜFE’deki aylık yaklaşık yüzde 20’lik yıllık yüzde 80’lik enflasyon bu süreci tetiklemekte. Bu da hiperenflasyona yanlışsız yol aldığımız manasına gelmektedir ne yazık ki.. Politik alan ekonomiyi belirleyecek bir çerçeve sunmalıdır. Aksi biçimde iktisadi ve siyasi krizin oluşması engellenemez bir hal alıyor.
Yüksek elektrik artırımı bütün dalları petrol meblağlarına misal bir halde etkileyecektir. Yalnızca seçim tarihi açıklaması da bizi kurtarmıyor bu saatten daha sonra, bununla birlikte geniş iştirakli bir iktisat kurulu toplanarak acil teklifleri hayata geçirilmeli. Vatandaş 2022’de birinci iki ayı yükselten nominal fiyatları dikkate alarak yanılsama ortasında geçirebilir. Mart ayından itibaren bir daha enflasyonun tartısı daha ziyadesiyle kendisini hissettirecektir. Çünkü gerçek fiyatlar yükselmedi. Bilhassa sabit gelirli hayli derin buhran halini deneyimlediği bir vakit dilimine girmiştir.
– Bu volatilitede iş, yatırım yapmak mümkün olur mu?
Dövizdeki oynaklık ve maliyetlerin meçhullüğü dallardaki fiyat mukavelelerinin belirsizliğini artırıyor ve iş yapma kabiliyetini azaltıyor. Fiyatlardaki bu oynaklık yabancıyı da ürkütmüş anlaşılan; geçen hafta swap durumlarını bile 279 milyon dolar azalttılar. Borsadaki yabancı hissesi yüzde 40’lara düşmüş vaziyette. Ayrıyeten geçen hafta gelen 41 milyon dolar da yüksek tahvil faizini tercih etti. Neoliberal modelde yabancı sermaye kur riskini üstlenmek istemez.
BELİRSİZLİK ARTACAK
– Gerçek dal ve bankalar tarafında nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız, bu belirsizlik ortamı onları nasıl tesirler?
Artık faiz artırsak bile yararı belgisiz. Kur muhafazalı mevduat biçiminde kur epeyce artsa bile bankaların kur riski Hazine tarafınca karşılanacağından, neoliberal finansallaşmanın temel kurumu bankalar bir daha kârlılığını koruyacaklar. Bankalar uzun vadeli ticari kredi vermekte isteksiz.
Çünkü sanayi ve ihracatçı ithalat girdi maliyeti yanında elektrik ve fiyat artışlarının getirdiği maliyet artışlarıyla da baş etmek ve dolar cinsinden yükselen maliyetlerine deva bulmak zorundalar.
Bu olgu da işsizliği düşüren istihdam artışlarının ve yatırımların suratını kestiği üzere, meçhullüğü ve öngörülemezliği daha da artırmaktadır.
Tarımda işler epeyce karışık. Devlet yardımları döviz bazında küçülüyor, Girdi maliyetleri besin meblağlarını daima artırdığından, tarım kısmını düze çıkaramıyor bir türlü.
Yatırım tavsiyesi içermez.
Cumhuriyet’ten Şehriban Kıraç, Şişman ile iktisattaki son gelişmeleri konuştu.
– Görüyoruz ki iktidarın iktisatta istikrarlı bir modeli yok. İktidarın iktisatta model arayışı neye mal olacak?
Ülkenin iktisatta yeni bir modele ve bakış açısına muhtaçlığı olduğu gerçek, ancak ortaya konan bu model gerçeği kavramıyor. Üstelik dört başı mamur bir model değil. Detay zenginliği yok, geniş bir yelpazede Neoliberal siyasete karşı tesir içermiyor. Yalnızca TL mevduatına verilecek faiz ve ihracat dövizi odaklı.
Öte yandan, finansallaşmanın sermaye girişine dayalı bir büyüme modeliyle devam ettirilebildiği Türkiye bacağı, 2016’dan bu yana sancılı. 2018 daha sonrası bu sancı daha da arttı ve gelinen yer, giderek ivme kazanan devasa yükseklikte enflasyon, düşürülemeyen çift haneli işsizlik. 2020’de başlayan faiz indirimiyle kredi genişlemesi süreci para siyasetini faiz, döviz ve enflasyon üçgenine soktu.
Döviz rezervindeki süratli erimenin döviz kuru artışıyla olumsuz tesiri geldi. TL, ticaret yaptığımız ülkelere bakılırsa en kıymetsiz devrini yaşıyor. Bankalar uzun vadeli kredi vermekte isteksiz. TL mevduatın kur muhafazalı kısmı toplam TL mevduatının yüzde 10’u seviyesinde bile değil. Negatif gerçek faiz eksenli model arayışı para siyasetinde istikrarı sağlayamadığı üzere, süratle yükselen maliyet enflasyonu kanalından, bir daha faiz artışını zorluyor, üstelik faydası da tartışmalı. meğer, tüm dünyada olduğu üzere Covid çıkışı kapitalizmin normalini anlamaya çalışmalı, ona göre siyaset üretmeliyiz.
Mevcut iktisat siyasetiyle tüketici fakirleşmesi yaygınlaştığı üzere, iktisatta maliyetler yükseliyor, enflasyonu düşürecek politik seçenek ortaya konulamıyor.
– Düşük faiz ısrarı döviz kuruna tepe yaptırdı. Artık kur muhafazalı eser ekonomiyi nasıl etkileyecek?
İnanç en temel öge burada. Ruhsal tesirler aşılmadan yatırım tasarruf istikrarı beklenmemeli. Tasarrufların üretken yatırımlara kanalize olması isteniyorsa, bu demokratik ve ruhsal olarak sorunu ortaya koyan bir teminat sağlanmasıyla mümkündür. Bu da daha saydam ve farklı görüşleri dikkate alan demokratik bir bakışla olabilir kanısındayım. Yastık altı, banka kiralık kasaları ve döviz tevdiattaki birikimler belirsizliğin ve itimat meselesinin en temel göstergesidir. Kur muhafazalı mevduat uygulaması birinci üç ay ortasında anlaşılacağını düşündüğüm ve inanç tazeleme ögesi olamayacak derecede zayıf bir araçtır. Bu hesaplara ilgi birinci ay düşük seviyededir.
– Şu anda iktisatta gördüğünüz en temel riskler nelerdir, tahlil için neler önerirsiniz?
Hiperenflasyon epeyce büyük bir risk olarak ortada duruyor. Bu modelle de çözülmesini beklemiyoruz. Ayrıyeten toplumdaki ayrışma, kutuplaşma had safhada ve krize giden bütün yollar açık. İhracattan gelen döviz ve kısa vadeli sermaye girişleri yetersiz kalmaya devam ederse, dış borç ödemeleri için sermaye denetimi yahut kambiyo denetimi getirilmesi mümkünlüğü kıymetli bir risktir. Öte yandan, Fed faiz artırma sürecine girecek. Bu gelişmeye hazırlıksız yakalanıyoruz. Baş başa verip genel krizi önleyebilecek vakti ve kurumsal hafızayı ortaya çıkaracak ortamı yaratmazsak, 2022 hiç de uygun bir tecrübe olmayacak.
BIÇAK SIRTINDA İLERLİYORUZ
– 2022 yılı için kur, faiz, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz?
2022’de de geçen yıl olduğu üzere, yalnızca büyüme gayeli ve emeğin gelirden aldığı hissesi gerçek olarak artırmayan bir modelle, gelinecek yer işsizliği de önleyemez. Çünkü bu durumda iç talep aşağıya çeker ve kârlılık da düşer. Büyüme bu yıl yalnızca ihracatın çekmesiyle fakat yüzde 3’leri bulursa, kriz derinleşmemiş demektir. Mayısa kadar yüksek enflasyonu durduramazsak, kur ve faizi de durduramayız.
Kurdaki dalgalanma devam edecek. Varlık fiyatlarındaki (konut, otomobil) artışın devam edemeyeceği noktada para arzı da artırılamayacağından, kritik eşiğe gelinebilir. Cari açıkta bir ölçü küçülme gerçekleşse bile bütçe açığı yoluyla istikrarın bozulacağını ve TL cinsinden tasarruf açığı ve dolarizasyon meselesinin çözülemediğini gözleyeceğiz. Dünya iktisadında merkez bankalarının, başta ABD Fed’in deklare ettiğı üzere faiz artışı (2022 de üç kere olmak üzere, martta başlayacak) sürecine girmesi de dolar endeksi artışı yoluyla yaratılabilecek olan kıymetli bir risktir. Bıçak sırtında ilerliyoruz.
HİPERENFLASYONA SON HIZ GİDİŞ
– Enflasyon resmi sayılara nazaran bile yüzde 36’yı aştı. Enflasyonda öngörüleriniz nedir, yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Şayet topyekûn değişiklik öneren iktisadi model getirilmezse ve/veya öngörülebilir bir seçim tarihi açıklanmazsa yıllık enflasyonun mayıs ayına kadar, TÜFE’de yaklaşık yüzde 40’lardan yüzde 50’lere sıçraması mümkünlüğü yüksektir. Çünkü ÜFE’deki aylık yaklaşık yüzde 20’lik yıllık yüzde 80’lik enflasyon bu süreci tetiklemekte. Bu da hiperenflasyona yanlışsız yol aldığımız manasına gelmektedir ne yazık ki.. Politik alan ekonomiyi belirleyecek bir çerçeve sunmalıdır. Aksi biçimde iktisadi ve siyasi krizin oluşması engellenemez bir hal alıyor.
Yüksek elektrik artırımı bütün dalları petrol meblağlarına misal bir halde etkileyecektir. Yalnızca seçim tarihi açıklaması da bizi kurtarmıyor bu saatten daha sonra, bununla birlikte geniş iştirakli bir iktisat kurulu toplanarak acil teklifleri hayata geçirilmeli. Vatandaş 2022’de birinci iki ayı yükselten nominal fiyatları dikkate alarak yanılsama ortasında geçirebilir. Mart ayından itibaren bir daha enflasyonun tartısı daha ziyadesiyle kendisini hissettirecektir. Çünkü gerçek fiyatlar yükselmedi. Bilhassa sabit gelirli hayli derin buhran halini deneyimlediği bir vakit dilimine girmiştir.
– Bu volatilitede iş, yatırım yapmak mümkün olur mu?
Dövizdeki oynaklık ve maliyetlerin meçhullüğü dallardaki fiyat mukavelelerinin belirsizliğini artırıyor ve iş yapma kabiliyetini azaltıyor. Fiyatlardaki bu oynaklık yabancıyı da ürkütmüş anlaşılan; geçen hafta swap durumlarını bile 279 milyon dolar azalttılar. Borsadaki yabancı hissesi yüzde 40’lara düşmüş vaziyette. Ayrıyeten geçen hafta gelen 41 milyon dolar da yüksek tahvil faizini tercih etti. Neoliberal modelde yabancı sermaye kur riskini üstlenmek istemez.
BELİRSİZLİK ARTACAK
– Gerçek dal ve bankalar tarafında nasıl bir tablo ile karşı karşıyayız, bu belirsizlik ortamı onları nasıl tesirler?
Artık faiz artırsak bile yararı belgisiz. Kur muhafazalı mevduat biçiminde kur epeyce artsa bile bankaların kur riski Hazine tarafınca karşılanacağından, neoliberal finansallaşmanın temel kurumu bankalar bir daha kârlılığını koruyacaklar. Bankalar uzun vadeli ticari kredi vermekte isteksiz.
Çünkü sanayi ve ihracatçı ithalat girdi maliyeti yanında elektrik ve fiyat artışlarının getirdiği maliyet artışlarıyla da baş etmek ve dolar cinsinden yükselen maliyetlerine deva bulmak zorundalar.
Bu olgu da işsizliği düşüren istihdam artışlarının ve yatırımların suratını kestiği üzere, meçhullüğü ve öngörülemezliği daha da artırmaktadır.
Tarımda işler epeyce karışık. Devlet yardımları döviz bazında küçülüyor, Girdi maliyetleri besin meblağlarını daima artırdığından, tarım kısmını düze çıkaramıyor bir türlü.
Yatırım tavsiyesi içermez.