Dünya genelinde ‘hissedar kapitalizminden paydaş kapitalizmine geçiş’ sürecinde yaşanan dönüşümün yarattığı riskler ve fırsatlar, Türkiye Kalite Derneği’nin (KalDer) düzenlediği ’30. Kalite Kongresi’nde tartışıldı. Kongrenin bu yılki en dikkat cazip konukları içinde ise Nobel ödüllü, ABD’li iktisat profesörü Paul Krugman yer aldı.
Bloomberg HT’nin haberine bakılırsa pandeminin artık sonu gelmeyen bir endemiye dönüştüğünü vurgulayan Krugman, şu açıklamaları yaptı:
Beşerler bununla yaşamaya alıştı. Lakin süreç, global manada ekonomik, sıhhat, tedarik zincirleri ve daha biroldukça alanda büyük yıkımlara niye oldu. Pandeminin iktisat üstündeki etkisinin sonuna gelmedik. Pandeminin en müthiş tesiri geride kalmış üzere gözükse de insanların ortasında büyük yıkımlar var.
Bütün tedarik zincirleri de süreçten etkilendi. Dünyada değerli kıtlıklar yaşanmaya başladı. Olağanda ucuz olan, kıymetsiz emtialar, epey kıymetli hale geldi. örneğin çipler, araba çipleri… En sofistike çipler değil bunlar fakat şu anda bunları bulmakta külfet var. Bunun üzere, bu sıradan, ucuz şeylerin bulunamaması, enflasyonun ortaya çıkması, otomotiv dalındaki kıtlık bunun en büyük göstergesi.
Çok önemli enflasyon var. ABD’de de birebir biçimde. Endüstride hammaddeleri bulabilmek konusunda zorluklar var. Meseleler olağan olarak halledilebilir. Ayrıyeten beşerler yeni işler bulma konusunda zorluk çekiyorlar fakat bir yandan da istifalar kelam konusu. Beşerler sisteme olan yansılarını istifa ederek gösteriyor. hiç bir şeyin bu sistemde uzun müddet ayakta kalamayacağına şahit olduğumuz bir duraklama devrinden geçiyoruz. Bu artık ‘yıkımcıl’ bir global süreç.
1939’da olup bitenlerle tıpkı şeylerin olduğunu düşünebilirsiniz lakin hayır, değil. ABD’de, birebir biçimde İngiltere’de de bir savaş esnasında yüksek fiyatla çalışanlar ile düşük fiyatla çalışanlar içinde birtakım farklılıklar ortaya çıkar. Bu bu biçimde bir yansıma değildi. Şu anda bir fazlaca çalışan fark ediyor ki aslında çalışma saatleri hayli uzun, konutta kalabilir ya da erken emekli olabilirler ya da öteki bir şey yapabilirler, hayallerinin peşinden koşabilirler. Bir öbür değişim de iş dünyasının birbiriyle olan münasebeti, bunu bir daha düşünmek gerekiyor.
Kovid ekonomik krizi, eşsiz bir kriz. Evvelki ekonomik krizlerle kıyaslayamazsınız.
Bugün yaşadıklarımız, Kore Savaşı devrine daha fazlaca benziyor. 1950’de de epeyce fazla talep vardı, fiyatlar artmıştı. elbette, olasılıklar dünyasındayız. Şunu söyleyebiliriz ki, enflasyonun bu kadar artacağı öngörülememişti. Evet, enflasyon düşecek bir devir. Fakat bu vakitteki siyasetler, hala asimetrik bir risk tablosuna bakıyorlar. Bu riskler niçiniyle farklı bahisler ortaya çıkacak. Sürdürülebilirlikle ilgili mesela. İklim değişikliği natürel ki. Fakat hiç bir vakit bu kadar da kolay olmamıştı tahlil bulmak. Zira artık teknoloji var. Fakat bunu yapabilmek için hakikat siyasetler ve teşviklere muhtaçlığı var dünyanın.
Ben bir ABD vatandaşıyım, evvelce başka ülkelerle ilgili endişelenme lüksüm vardı, zira ABD ile ilgili kaygım yoktu. Lakin artık politik ve ekonomik olarak ABD’de de durum bu biçimde değil. Türkiye ise hem dünyada olan biten gelişmelerin tesirinde tıpkı vakitte klasik bir gelişen piyasa krizi yaşıyor. Bu, 1990’ların sonunda Çin haricindeki Asya ülkelerinde olan, 2000’lerin başında birtakım Latin ülkelerinde yaşananlara benziyor. Süratle bir büyüme ve gelişme süreci lakin sıklıkla özel dal için döviz cinsinden borçlanma risk taşıyor.
Dışarıdan gelen yatırımlarda bir dalgalanma yaşanırsa ki 2018 başından beri Türkiye bunu yaşıyor, paranın bedel kaybetmesi ile mali istikrarlar tablosu makûs bir hal almaya başlıyor. Burada, iç talep ile kur içinde istikrar gündeme geliyor. Türkiye düşük faiz siyasetini seçti ki bu her vakit düşük enflasyon demek de değil.
20 yıl evvel Asya’da yaşanan krize baktığımızda da şunu gördük, paranın kıymetini korumak için gereğinden çok yüksek faiz siyaseti izlendi. Faizi düşük tutup kuru dalgalandırmak konusunda ya da faizi yükseltip kendi paralarının kıymetini korumak konusunda geçmişte de ülkeler bir hayli kusur yaptı.
90’ların başından bu yana uzun vadeli yüksek enflasyonu Venezüella haricinde dünyada pek görmedik. Türkiye bu açıdan daha eski bir kriz tipine gerçek evriliyor olabilir. bu biçimde bir sorunun eşiğinde. Bununla ilgili spesifik bir tavsiye veremem ancak Türkiye iki tane eski senaryoyu tekrar yaşamaya başlıyor üzere görünüyor. Pandemi yüzünden önemli sekteye uğramış bir global ekonomimiz var. Bu üzere durumlarda en başarılı olan tertipler, temeli itimada dayalı, yeterli münasebetler kurmuş ekonomilerdir. Bu münasebetler onlara problemli piyasalarda ayakta kalmayı sağlıyor.
Yatırım tavsiyesi içermez.
Bloomberg HT’nin haberine bakılırsa pandeminin artık sonu gelmeyen bir endemiye dönüştüğünü vurgulayan Krugman, şu açıklamaları yaptı:
Beşerler bununla yaşamaya alıştı. Lakin süreç, global manada ekonomik, sıhhat, tedarik zincirleri ve daha biroldukça alanda büyük yıkımlara niye oldu. Pandeminin iktisat üstündeki etkisinin sonuna gelmedik. Pandeminin en müthiş tesiri geride kalmış üzere gözükse de insanların ortasında büyük yıkımlar var.
Bütün tedarik zincirleri de süreçten etkilendi. Dünyada değerli kıtlıklar yaşanmaya başladı. Olağanda ucuz olan, kıymetsiz emtialar, epey kıymetli hale geldi. örneğin çipler, araba çipleri… En sofistike çipler değil bunlar fakat şu anda bunları bulmakta külfet var. Bunun üzere, bu sıradan, ucuz şeylerin bulunamaması, enflasyonun ortaya çıkması, otomotiv dalındaki kıtlık bunun en büyük göstergesi.
Çok önemli enflasyon var. ABD’de de birebir biçimde. Endüstride hammaddeleri bulabilmek konusunda zorluklar var. Meseleler olağan olarak halledilebilir. Ayrıyeten beşerler yeni işler bulma konusunda zorluk çekiyorlar fakat bir yandan da istifalar kelam konusu. Beşerler sisteme olan yansılarını istifa ederek gösteriyor. hiç bir şeyin bu sistemde uzun müddet ayakta kalamayacağına şahit olduğumuz bir duraklama devrinden geçiyoruz. Bu artık ‘yıkımcıl’ bir global süreç.
1939’da olup bitenlerle tıpkı şeylerin olduğunu düşünebilirsiniz lakin hayır, değil. ABD’de, birebir biçimde İngiltere’de de bir savaş esnasında yüksek fiyatla çalışanlar ile düşük fiyatla çalışanlar içinde birtakım farklılıklar ortaya çıkar. Bu bu biçimde bir yansıma değildi. Şu anda bir fazlaca çalışan fark ediyor ki aslında çalışma saatleri hayli uzun, konutta kalabilir ya da erken emekli olabilirler ya da öteki bir şey yapabilirler, hayallerinin peşinden koşabilirler. Bir öbür değişim de iş dünyasının birbiriyle olan münasebeti, bunu bir daha düşünmek gerekiyor.
Kovid ekonomik krizi, eşsiz bir kriz. Evvelki ekonomik krizlerle kıyaslayamazsınız.
Bugün yaşadıklarımız, Kore Savaşı devrine daha fazlaca benziyor. 1950’de de epeyce fazla talep vardı, fiyatlar artmıştı. elbette, olasılıklar dünyasındayız. Şunu söyleyebiliriz ki, enflasyonun bu kadar artacağı öngörülememişti. Evet, enflasyon düşecek bir devir. Fakat bu vakitteki siyasetler, hala asimetrik bir risk tablosuna bakıyorlar. Bu riskler niçiniyle farklı bahisler ortaya çıkacak. Sürdürülebilirlikle ilgili mesela. İklim değişikliği natürel ki. Fakat hiç bir vakit bu kadar da kolay olmamıştı tahlil bulmak. Zira artık teknoloji var. Fakat bunu yapabilmek için hakikat siyasetler ve teşviklere muhtaçlığı var dünyanın.
Ben bir ABD vatandaşıyım, evvelce başka ülkelerle ilgili endişelenme lüksüm vardı, zira ABD ile ilgili kaygım yoktu. Lakin artık politik ve ekonomik olarak ABD’de de durum bu biçimde değil. Türkiye ise hem dünyada olan biten gelişmelerin tesirinde tıpkı vakitte klasik bir gelişen piyasa krizi yaşıyor. Bu, 1990’ların sonunda Çin haricindeki Asya ülkelerinde olan, 2000’lerin başında birtakım Latin ülkelerinde yaşananlara benziyor. Süratle bir büyüme ve gelişme süreci lakin sıklıkla özel dal için döviz cinsinden borçlanma risk taşıyor.
Dışarıdan gelen yatırımlarda bir dalgalanma yaşanırsa ki 2018 başından beri Türkiye bunu yaşıyor, paranın bedel kaybetmesi ile mali istikrarlar tablosu makûs bir hal almaya başlıyor. Burada, iç talep ile kur içinde istikrar gündeme geliyor. Türkiye düşük faiz siyasetini seçti ki bu her vakit düşük enflasyon demek de değil.
20 yıl evvel Asya’da yaşanan krize baktığımızda da şunu gördük, paranın kıymetini korumak için gereğinden çok yüksek faiz siyaseti izlendi. Faizi düşük tutup kuru dalgalandırmak konusunda ya da faizi yükseltip kendi paralarının kıymetini korumak konusunda geçmişte de ülkeler bir hayli kusur yaptı.
90’ların başından bu yana uzun vadeli yüksek enflasyonu Venezüella haricinde dünyada pek görmedik. Türkiye bu açıdan daha eski bir kriz tipine gerçek evriliyor olabilir. bu biçimde bir sorunun eşiğinde. Bununla ilgili spesifik bir tavsiye veremem ancak Türkiye iki tane eski senaryoyu tekrar yaşamaya başlıyor üzere görünüyor. Pandemi yüzünden önemli sekteye uğramış bir global ekonomimiz var. Bu üzere durumlarda en başarılı olan tertipler, temeli itimada dayalı, yeterli münasebetler kurmuş ekonomilerdir. Bu münasebetler onlara problemli piyasalarda ayakta kalmayı sağlıyor.
Yatırım tavsiyesi içermez.