Hükümet ve EPDK tahlili elektrik tarifelerini şirketlerin lehine düzenlemekte buldu. Özelleştirmenin ve kesimin borçlarının faturası hane tüketicisine, çiftçiye, sanayiciye, esnaf ve tüccara kesildi.
Aydınlık’tan Utku Reyhan’ın haberine bakılırsa ocak ayıyla bir arada yürürlüğe giren yeni elektrik tarifesi cep yakan sonuçlarını göstermeye başladı. Toplumsal medyada reaksiyonlarını lisana getiren vatandaşlar Ocak ayı faturaları ile evvelki faturalarını kıyaslarak ortadaki büyük farka dikkat çektiler. Ayın çabucak hemen ortasında olunduğu için Ocak artırımı faturaların yarısına yansıtıldı. Şubat ayıyla bir arada elektriğe gelen artırımın tesirleri daha net görülecek.
211 TL’DEN 370 TL’YE
Elektrik Mühendisleri Odasının hesaplamasına bakılırsa 4 kişilik bir ailenin aylık ortalama elektrik tüketimi 230 kilovat saaat (kwh). Artırımlardan evvel Ekim-Aralık 2021 devrinde konut tüketicilerinin 1 kwh tüketim için ödedikleri bedel vergiler dahil 91,72 kuruştu. Buna nazaran son artırımlardan evvel aylık 230 kwh tüketimi olan bir aile 211 TL fatura ödüyordu.
Ocak prestijiyle konutlarda ikili tarifeye geçildi. Aylık 150 kwh tüketim için ünite fiyat 1 lira 37 kuruş olurken, tüketimin bunu aşan kısımları için kullanılacak ünite fiyat 2 lira 6 kuruş oldu. bu biçimdece aylık 230 kwh elektrik tüketen bir ailenin faturası 370 TL olacak. 230 kwh hane tüketimi için artış bir ayda yüzde 75 oldu.
DEVLET ŞİRKETLERE UCUZA SATIYOR
Dünyada genel bir güç krizi yaşanıyor. Buna karşın Türkiye’nin en büyük elektrik üreticisi olan kamuya ilişkin Elektirk Üretim A.Ş. (EÜAŞ)’nin özel elektrik tedarik şirketlerine satış fiyatı hâlâ 2019’un son çeyreğinin gerisinde. EÜAŞ, 2019’da tedarik şirketlerine 1 kwh elektiriği 34,86 kuruşa satarken, bugünkü satış fiyatı 31,85 kuruş. 2020 ortasında bu fiyat 13,2 kuruşa kadar geriledi.
Bu maliyet kalemi daima gerilemesine rağmen, faturalara yansıyan tarife daima arttı. 2019’un son çeyreğinde 71,02 kuruş olan faturalara temel olan tarife bugün 150 kwh altı için 1 lira 37 kuruş, üzerindeki kısımlar için 2 lira 6 kuruş. Diğer bir tabirle 2019’a nazaran özel tedarik ve dağıtım şirketlerinin alım maliyeti yüzde 8,6 azalırken, satış meblağları ise yaklaşık yüzde 132 artmış oldu.
DAĞITIM ŞİRKETLERİ KÂR EDİYOR
Yani devlet, dünyada fiyatlar artmasına karşın tedarik şirketlerine toptan elektrik satış fiyatını sabit tutarak, hatta düşürerek ziyan ederken, faturalara yansıyan tarife fahiş oranlarda yükseltilerek vatandaş da mağdur ediliyor. Buna karşılık özel şirketlerin kârı daima artıyor. Faturalara yansıyan bedellerin yaklaşık yüzde 80’i, 21 özel tedarik ve dağıtım şirketine gidiyor.
Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde 25’ine denk gelen 21,5 milyonluk nüfusa elektirik tedarik ve dağıtımı yapan EnerjiSa, 2019 yılı karından 708 milyon TL, 2020 yılı karından ise 1 milyar 134 milyon TL’yi pay sahiplerine kâr hissesi olarak dağıttı. Tedarik ve dağıtım şirketleri ortasında en büyük pazar hissesine sahip olan bu şirket, 2020’de bundan evvelki yıla bakılırsa konsolide kârını yüzde 70,5, 2021’de ise yüzde 11,6 artırdı. AA’nın derlediği datalara göre 2019’un birinci üç ayında borsada süreç bakılırsan 7 özel elektrik şirketinin toplam etkin büyüklüğü yüzde 25 artmıştı.
BORÇLARI 7,5 KAT ARTTI
EPDK’nın daima şirketler lehine tarife belirlemesinin sebebi güç bölümünün içine girdiği yüksek borç sarmalı. Güç kesiminin üretim, dağıtım ve tedarik alanlarının özelleştirilmesi ve özgür piyasaya açılmasıyla birlikte bu kârlı ve daima gelişen alan özel bölümün denetimine girdi. Dolar cinsinden alınan kredilerle yapılan yatırımlar, doların yıllar ortasındaki artışıyla çevrilemez noktaya ulaştı. Türk Lirası üzerinden kazanan, hatta yüksek kârlar elde eden şirketlerin gelirleri, dolar borçlarının kapatılmasına yetmiyor.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Konseyi’nin yayınladığı datalara göre güç kesiminin uzun vadeli borçları 2002’de 6,5 milyar dolar civarındayken 2019 yılında toplam 48 milyar doları buldu. Bu borca hem üretim yapan santraller tıpkı vakitte dağıtım şirketleri dâhil. Lakin borcun büyük çoğunluğu santral sahibi üretim şirketlerine ilişkin. Türkiye’nin toplam dış borç stoku ortasında güç dalının hissesi yüzde 12’yi buldu. Pekala bu tablo nasıl oluştu?
ŞURASI GÜÇ MUHTAÇLIĞIN ÜZERİNDE
1999 yılında Türkiye’nin elektrik ürtiminde şurası gücü, 26 bin 119 megavattı (mw). 2020 yılında ise şurası güç 3,7 kat artarak 95 bin 890 mw oldu. Buna karşılık 1999 yılında 116 bin 440 gigavat saat (gwh) olan yıllık tüketim, 2020 yılına geldiğinde 2,63 kat aratarak 306 bin 703 gwh oldu. Elektrik, depolanamadığı için, tüketildiği kadar üretilmesi gereken bir güç.
Buna rağmen, şurası güçteki artış oranı (3,7 kat) tüketimdeki artış oranının (2,63) fazlaca üzerinde. Yani ülke gereksiniminin üzerinde ve plansız santral yatırımı kelam konusu. Örneğin 2017-2020 içinde elektrik tüketimi yalnızca yüzde 3 artmasına rağmen, konseyi güç yüzde 13 arttı. Devletin adım adım devreden çıkması ve özel kesimin iştahı bu kararı yarattı. 2010’da heyeti güçte devletin hissesi yüzde 50 iken bugün yüzde 22’ye gerilemiş durumda.
BANKACILIK SİSTEMİ TEHDİT ALTINDA
Pekala, üretim şirketlerinin borçları, dağıtım ve tedarik şirketlerini nasıl etkiliyor? Güç kesiminin bütünleşik bir yapısı var. Dağıtım ve tedarik şirketlerinin bir kısmı beraberinde üretici. İÇTAŞ, Limak, EnerjiSa, Aydem Güç ve Aksa bunlardan kimileri. Fakat üretici olamayan başka dağıtım ve tedarik şirketleri de üreticilerin borcundan etkileniyor. Zira birinci derecede alıcı konumundalar. Bu şirketlerin batması, dağıtım ve tedarik şirketlerini direkt etkiliyor.
Güç dalının 48 milyar doları bulan borçları, bankacılık sistemini de direkt tehdit ediyor. Türkiye Bankalar Birliği Lideri Hüseyin Aydın 2019’da yaptığı bir açıklamada güç kesimindeki şirketlerin bankalarda 12-13 milyar dolar civarında ödenemeyen kredi borcu olduğunu açıklamıştı. Bu kısım sıkıntılı ya da batık kabul edilen ölçü.
Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı Ebru Dildar Edin de bankaların güç kesimi ile ilgili telaşlarını 21 Şubat 2019 tarihinde Anadolu Ajansı’na şöyleki aktarmıştı: “Elektrik üretim dalına 2002’den bu yana 85 milyar dolarlık yatırım yapıldı, bu yatırımın 25 milyar doları öz sermayeden karşılandı. Yatırımın kalan 60 milyar dolarlık kısmı ise kredilerle gerçekleştirildi. Bu 60 milyar dolarlık kısmın 20 milyar doları ödendi, 40 milyar dolarlık mevcut risk kelam konusu.”
GAYE ŞİRKETLERİ KURTARMAK
Devlet, güç dalını ayakta tutmaya çalışıyor. Bankacılık kesiminin de olumsuz etkilenmemesi için güç kesimine saklı ya da açık teşvikler uygulanıyor. Bunun için hem EÜAŞ’ın şirketlere ucuz fiyattan toptan elektirk satması sağlanıyor birebir vakitte tedarik şirketlerinin yüksek fiyattan vatandaşa elektrik satmasına göz yumuluyor. Fatura vatandaşa çıkıyor.
‘ENERJİDE ÖZELLEŞTİRME BİR GÜVENLİK SORUNU’
Elektrik Mühendisleri Odasi İstanbul Şubesi’nin eski yöneticilerinden Nusret Gerçek de güç dalının özel şirketlerin kontrolünde olmasının yarattığı risklere dikkat çekti. Özel şirketlerin monopolleşme riskine dikkat çeken Gerçek, bunun ülke için bir tehdit oluşturduğunu belirtti. Gerçek gazetemize şu açıklamalarda bulundu:
‘KAPASİTENİN YARISI MUHTAÇLIK DIŞI’
“EÜAŞ’ın özel üreticilerden yüksek fiyata alıp, dağıtım şirketlerine ucuza satması ve bunun tüketiciye yansımaması; devlet ve vatandaş aleyhine dağıtım şirketlerinin desteklenmesi manasına gelmektedir. Şu anda Türkiye’de konseyi güç 100 bin Mw’a yakın. halbuki azamî ani puant, 50 bin Mw’ın altında. Yani kapasiteni yarısı atıl durumda.
‘TEKELLEŞME RİSKİ VAR’
“Dağıtım şirketlerinin bir kısmının kendi üretim şirketleri de var. Dağıtıcılar evvela kendi üretim şirketlerinden alım yapacakları için, inhisar oluşturma riskleri var. Kendi haricindeki ürticileri de, dağıtım şirketi sahibi oldukları için kendilerine bağımlı yapıyorlar. Bu da bilhassa küçük ürticilerin ziyan etmesine ya da santrallerini büyük dağıtım şirketlerinin üretim şirketlerine devretmelerine yol açıyor. Bu büyük bir tehlike.
‘KAMULAŞTIRMA TEK ÇÖZÜM’
“Kamulaştırma haricinde bir tahlil yok. Üretim, dağıtım ve tedarik hepsi kamulaştırılabilir. En azından evvela dağıtım ve tedarik kamulaştırılabilir. Bir devletin devlet olabilmesi için kimi alanların devlet kontrolünde olması gerekir. Güç, haberleşme, ulaşım..
Güç bugün külliyen özel bölümün elinde. Özel şirketler devlete ve EPDK’ya baskı yapabiliyor. Bir periyot Marmara’da elektriği kestiler. Ne için? Fiyat dayatmak için.
Birkaç santral arıza sebebi öne sürülerek birebir anda sitemden çıktı, sistem çöktü. Bu bir güvenlik sorunu. TEK ziyan eden bir kuruluş değildi. Etseydi bile bu, makus idare, israf üzere niçinlerden kaynaklanırdı. Üretim ve satıştan ziyan etmesi mümkün değil.”
Yatırım tavsiyesi içermez.
Aydınlık’tan Utku Reyhan’ın haberine bakılırsa ocak ayıyla bir arada yürürlüğe giren yeni elektrik tarifesi cep yakan sonuçlarını göstermeye başladı. Toplumsal medyada reaksiyonlarını lisana getiren vatandaşlar Ocak ayı faturaları ile evvelki faturalarını kıyaslarak ortadaki büyük farka dikkat çektiler. Ayın çabucak hemen ortasında olunduğu için Ocak artırımı faturaların yarısına yansıtıldı. Şubat ayıyla bir arada elektriğe gelen artırımın tesirleri daha net görülecek.
211 TL’DEN 370 TL’YE
Elektrik Mühendisleri Odasının hesaplamasına bakılırsa 4 kişilik bir ailenin aylık ortalama elektrik tüketimi 230 kilovat saaat (kwh). Artırımlardan evvel Ekim-Aralık 2021 devrinde konut tüketicilerinin 1 kwh tüketim için ödedikleri bedel vergiler dahil 91,72 kuruştu. Buna nazaran son artırımlardan evvel aylık 230 kwh tüketimi olan bir aile 211 TL fatura ödüyordu.
Ocak prestijiyle konutlarda ikili tarifeye geçildi. Aylık 150 kwh tüketim için ünite fiyat 1 lira 37 kuruş olurken, tüketimin bunu aşan kısımları için kullanılacak ünite fiyat 2 lira 6 kuruş oldu. bu biçimdece aylık 230 kwh elektrik tüketen bir ailenin faturası 370 TL olacak. 230 kwh hane tüketimi için artış bir ayda yüzde 75 oldu.
DEVLET ŞİRKETLERE UCUZA SATIYOR
Dünyada genel bir güç krizi yaşanıyor. Buna karşın Türkiye’nin en büyük elektrik üreticisi olan kamuya ilişkin Elektirk Üretim A.Ş. (EÜAŞ)’nin özel elektrik tedarik şirketlerine satış fiyatı hâlâ 2019’un son çeyreğinin gerisinde. EÜAŞ, 2019’da tedarik şirketlerine 1 kwh elektiriği 34,86 kuruşa satarken, bugünkü satış fiyatı 31,85 kuruş. 2020 ortasında bu fiyat 13,2 kuruşa kadar geriledi.
Bu maliyet kalemi daima gerilemesine rağmen, faturalara yansıyan tarife daima arttı. 2019’un son çeyreğinde 71,02 kuruş olan faturalara temel olan tarife bugün 150 kwh altı için 1 lira 37 kuruş, üzerindeki kısımlar için 2 lira 6 kuruş. Diğer bir tabirle 2019’a nazaran özel tedarik ve dağıtım şirketlerinin alım maliyeti yüzde 8,6 azalırken, satış meblağları ise yaklaşık yüzde 132 artmış oldu.
DAĞITIM ŞİRKETLERİ KÂR EDİYOR
Yani devlet, dünyada fiyatlar artmasına karşın tedarik şirketlerine toptan elektrik satış fiyatını sabit tutarak, hatta düşürerek ziyan ederken, faturalara yansıyan tarife fahiş oranlarda yükseltilerek vatandaş da mağdur ediliyor. Buna karşılık özel şirketlerin kârı daima artıyor. Faturalara yansıyan bedellerin yaklaşık yüzde 80’i, 21 özel tedarik ve dağıtım şirketine gidiyor.
Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde 25’ine denk gelen 21,5 milyonluk nüfusa elektirik tedarik ve dağıtımı yapan EnerjiSa, 2019 yılı karından 708 milyon TL, 2020 yılı karından ise 1 milyar 134 milyon TL’yi pay sahiplerine kâr hissesi olarak dağıttı. Tedarik ve dağıtım şirketleri ortasında en büyük pazar hissesine sahip olan bu şirket, 2020’de bundan evvelki yıla bakılırsa konsolide kârını yüzde 70,5, 2021’de ise yüzde 11,6 artırdı. AA’nın derlediği datalara göre 2019’un birinci üç ayında borsada süreç bakılırsan 7 özel elektrik şirketinin toplam etkin büyüklüğü yüzde 25 artmıştı.
BORÇLARI 7,5 KAT ARTTI
EPDK’nın daima şirketler lehine tarife belirlemesinin sebebi güç bölümünün içine girdiği yüksek borç sarmalı. Güç kesiminin üretim, dağıtım ve tedarik alanlarının özelleştirilmesi ve özgür piyasaya açılmasıyla birlikte bu kârlı ve daima gelişen alan özel bölümün denetimine girdi. Dolar cinsinden alınan kredilerle yapılan yatırımlar, doların yıllar ortasındaki artışıyla çevrilemez noktaya ulaştı. Türk Lirası üzerinden kazanan, hatta yüksek kârlar elde eden şirketlerin gelirleri, dolar borçlarının kapatılmasına yetmiyor.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Konseyi’nin yayınladığı datalara göre güç kesiminin uzun vadeli borçları 2002’de 6,5 milyar dolar civarındayken 2019 yılında toplam 48 milyar doları buldu. Bu borca hem üretim yapan santraller tıpkı vakitte dağıtım şirketleri dâhil. Lakin borcun büyük çoğunluğu santral sahibi üretim şirketlerine ilişkin. Türkiye’nin toplam dış borç stoku ortasında güç dalının hissesi yüzde 12’yi buldu. Pekala bu tablo nasıl oluştu?
ŞURASI GÜÇ MUHTAÇLIĞIN ÜZERİNDE
1999 yılında Türkiye’nin elektrik ürtiminde şurası gücü, 26 bin 119 megavattı (mw). 2020 yılında ise şurası güç 3,7 kat artarak 95 bin 890 mw oldu. Buna karşılık 1999 yılında 116 bin 440 gigavat saat (gwh) olan yıllık tüketim, 2020 yılına geldiğinde 2,63 kat aratarak 306 bin 703 gwh oldu. Elektrik, depolanamadığı için, tüketildiği kadar üretilmesi gereken bir güç.
Buna rağmen, şurası güçteki artış oranı (3,7 kat) tüketimdeki artış oranının (2,63) fazlaca üzerinde. Yani ülke gereksiniminin üzerinde ve plansız santral yatırımı kelam konusu. Örneğin 2017-2020 içinde elektrik tüketimi yalnızca yüzde 3 artmasına rağmen, konseyi güç yüzde 13 arttı. Devletin adım adım devreden çıkması ve özel kesimin iştahı bu kararı yarattı. 2010’da heyeti güçte devletin hissesi yüzde 50 iken bugün yüzde 22’ye gerilemiş durumda.
BANKACILIK SİSTEMİ TEHDİT ALTINDA
Pekala, üretim şirketlerinin borçları, dağıtım ve tedarik şirketlerini nasıl etkiliyor? Güç kesiminin bütünleşik bir yapısı var. Dağıtım ve tedarik şirketlerinin bir kısmı beraberinde üretici. İÇTAŞ, Limak, EnerjiSa, Aydem Güç ve Aksa bunlardan kimileri. Fakat üretici olamayan başka dağıtım ve tedarik şirketleri de üreticilerin borcundan etkileniyor. Zira birinci derecede alıcı konumundalar. Bu şirketlerin batması, dağıtım ve tedarik şirketlerini direkt etkiliyor.
Güç dalının 48 milyar doları bulan borçları, bankacılık sistemini de direkt tehdit ediyor. Türkiye Bankalar Birliği Lideri Hüseyin Aydın 2019’da yaptığı bir açıklamada güç kesimindeki şirketlerin bankalarda 12-13 milyar dolar civarında ödenemeyen kredi borcu olduğunu açıklamıştı. Bu kısım sıkıntılı ya da batık kabul edilen ölçü.
Garanti Bankası Genel Müdür Yardımcısı Ebru Dildar Edin de bankaların güç kesimi ile ilgili telaşlarını 21 Şubat 2019 tarihinde Anadolu Ajansı’na şöyleki aktarmıştı: “Elektrik üretim dalına 2002’den bu yana 85 milyar dolarlık yatırım yapıldı, bu yatırımın 25 milyar doları öz sermayeden karşılandı. Yatırımın kalan 60 milyar dolarlık kısmı ise kredilerle gerçekleştirildi. Bu 60 milyar dolarlık kısmın 20 milyar doları ödendi, 40 milyar dolarlık mevcut risk kelam konusu.”
GAYE ŞİRKETLERİ KURTARMAK
Devlet, güç dalını ayakta tutmaya çalışıyor. Bankacılık kesiminin de olumsuz etkilenmemesi için güç kesimine saklı ya da açık teşvikler uygulanıyor. Bunun için hem EÜAŞ’ın şirketlere ucuz fiyattan toptan elektirk satması sağlanıyor birebir vakitte tedarik şirketlerinin yüksek fiyattan vatandaşa elektrik satmasına göz yumuluyor. Fatura vatandaşa çıkıyor.
‘ENERJİDE ÖZELLEŞTİRME BİR GÜVENLİK SORUNU’
Elektrik Mühendisleri Odasi İstanbul Şubesi’nin eski yöneticilerinden Nusret Gerçek de güç dalının özel şirketlerin kontrolünde olmasının yarattığı risklere dikkat çekti. Özel şirketlerin monopolleşme riskine dikkat çeken Gerçek, bunun ülke için bir tehdit oluşturduğunu belirtti. Gerçek gazetemize şu açıklamalarda bulundu:
‘KAPASİTENİN YARISI MUHTAÇLIK DIŞI’
“EÜAŞ’ın özel üreticilerden yüksek fiyata alıp, dağıtım şirketlerine ucuza satması ve bunun tüketiciye yansımaması; devlet ve vatandaş aleyhine dağıtım şirketlerinin desteklenmesi manasına gelmektedir. Şu anda Türkiye’de konseyi güç 100 bin Mw’a yakın. halbuki azamî ani puant, 50 bin Mw’ın altında. Yani kapasiteni yarısı atıl durumda.
‘TEKELLEŞME RİSKİ VAR’
“Dağıtım şirketlerinin bir kısmının kendi üretim şirketleri de var. Dağıtıcılar evvela kendi üretim şirketlerinden alım yapacakları için, inhisar oluşturma riskleri var. Kendi haricindeki ürticileri de, dağıtım şirketi sahibi oldukları için kendilerine bağımlı yapıyorlar. Bu da bilhassa küçük ürticilerin ziyan etmesine ya da santrallerini büyük dağıtım şirketlerinin üretim şirketlerine devretmelerine yol açıyor. Bu büyük bir tehlike.
‘KAMULAŞTIRMA TEK ÇÖZÜM’
“Kamulaştırma haricinde bir tahlil yok. Üretim, dağıtım ve tedarik hepsi kamulaştırılabilir. En azından evvela dağıtım ve tedarik kamulaştırılabilir. Bir devletin devlet olabilmesi için kimi alanların devlet kontrolünde olması gerekir. Güç, haberleşme, ulaşım..
Güç bugün külliyen özel bölümün elinde. Özel şirketler devlete ve EPDK’ya baskı yapabiliyor. Bir periyot Marmara’da elektriği kestiler. Ne için? Fiyat dayatmak için.
Birkaç santral arıza sebebi öne sürülerek birebir anda sitemden çıktı, sistem çöktü. Bu bir güvenlik sorunu. TEK ziyan eden bir kuruluş değildi. Etseydi bile bu, makus idare, israf üzere niçinlerden kaynaklanırdı. Üretim ve satıştan ziyan etmesi mümkün değil.”
Yatırım tavsiyesi içermez.