Dr. Mahfi Eğilmez*
Önce durum tespiti yapalım. Aşağıdaki tablo bu yılın birinci beş ayındaki ihracat ve ithalat gelişmelerini 2021 yılının birinci beş ay neticeleriyla mukayeseli olarak gösteriyor (milyar USD, bilgiler için kaynak: TÜİK, Dış ticaret İstatistikleri Bülteni, Mayıs 2022):
Tabloya göre TL, beşer aylık ortalama çerçevesinde dolara karşı büyük paha kaybı hayatış görünüyor. Olağan şartlarda parası bu kadar büyük paha kaybı yaşayan ülkenin ihracatının artması, ithalatının düşmesi, dış ticaret açığının gerilemesi gerekirdi. halbuki tablonun izleyen sütunları bize durumun tam bilakis geliştiğini gösteriyor.
İhracat yılın birinci beş ayında geçen yılın tıpkı periyoduna göre yüzde 19,3 oranında artarken, ithalat yüzde 39,9 artmış. bu vakitte dış ticaret açığı önemli formda yükselmiş. Bu gelişimin bir kararı olarak da 2021 yılının birinci beş ayında ithalat masraflarının yüzde 81,2’sini karşılayan ihracat gelirleri, 2022’nin birebir devrinde ithalat masraflarının fakat yüzde 69,3’ünü karşılayabilir olmuş.
Bu çarpıcı gelişimin perde ardını, ithalatın ihracattan epey daha süratli artmasının niçinlerini sıralayalım:
(1) Güç fiyatlarındaki artış ithalatın artmasına yol açıyor. Bir yıl evvel Brent petrolün fiyatı 46 USD/Ton idi, bugün 115 USD/Ton. Demek ki bir yılda fiyat 2,5 kat artmış. Petrol, güç meblağlarının göstergesi olduğu için öbür güç kaynaklarının fiyatlarında da aşağı üst tıpkı artışlar kelam konusu diyebiliriz.
(2) Yanlış tarım siyaseti kararı besin hususları ithalatında artış kelam konusu. Örnek olarak buğday üretiminin yıllardır 20 milyon ton ötüründa kaldığını buna karşılık nüfusun daima arttığını dikkate alırsak her geçen yıl daha fazla buğday ithal etmek zorunda kaldığımızı nazaranbiliriz.
(3) Düşük faizlerin yarattığı tüketim talebi artışıyla ortaya çıkan ek üretim muhtaçlığını karşılamak için ithal girdi kullanmasında artış var. Eylül 2021’den itibaren faizlerdeki düşüş ile tasarruftan tüketime yönelen insanların yarattığı ek talep (öne çekilmiş talep) önemli bir üretim artışı ihtiyacı doğurdu. Türkiye’nin üretimi kıymetli oranda ithal girdi kullanmasına bağlı olduğu için bu üretim artışı ister istemez ithalata da yansıdı ve ithalatı artırdı.
(4) Dünyada fiyatların artması. Pandeminin ve devamındaki salgınların yarattığı tesirler çabucak hemen tam olarak geçmeden çıkan Ukrayna Savaşının niye olduğu kasvetler, piyasaya sürülen inanılmaz ölçüdeki paranın yarattığı tesirle birleşince global sistemde enflasyonist baskılar ortaya çıkmış bulunuyor. Bu baskıların yarattığı fiyat artışları sadece hammade, yarı mamul değil hem de makine, teçhizat üzere sermaye mallarının da fiyatlarının artmasına, ötürüsıyla ithalata ödediğimiz meblağın yükselmesine yol açmış görünüyor.
(5) İthal ettiğimiz malların talep katılığına karşılık ihraç ettiğimiz malların talebinin esnek olması da ihracat – ithalat istikrarının ihracat aleyhine bozulmasına yol açıyor. İthalatımızın değerli bir kısmı talep esnekliği katı olan yani fiyatı artsa bile kolay vazgeçilemeyecek mallardan oluşuyor. örneğin doğalgazın ya da petrolün fiyatı yükselse de ithalatı fazla düşmüyor, zira bunlara ısınmak için, üretmek için muhtaçlık var. Bu malların alternatifi de pek yok.
Buna karşılık ihracatımızın değerli bir kısmı talebi esnek mallardan oluşuyor. örneğin dokuma mamüllerinin fiyatı yükselirse ithalatçılar almaktan vazgeçiyorlar ya da daha ucuza satan ülkelere yöneliyorlar. Dokumacılık eserleri hiç bir vakit doğalgaz ya da petrol üzere vazgeçilmez eserler olmadığı için en küçük aksilikte ithalatı süratle düşebiliyor. Bunun istisnası markalı eserlerdir. Markalı eserlerde fiyat yükselse de ithalat tıpkı süratle düşmeyebilir. Ne var ki Türkiye’nin hiç bir alanda vazgeçilmesi sıkıntı markalı eseri olmadığı için bu durumdan yararlanma imkânı da bulunmuyor.
Daha evvel biroldukça yazımda kelam ettiğim üzere bir ülkenin ulusal parasının yabancı paralar karşısında paha kaybetmesi halinde ihracatını artırıp ithalatını düşürebilmesi için birtakım şartlar gerekiyor. Bunların en mühimlerini şöyleki sıralayabiliriz:
(1) İhraç mallarının talebi katı, ithal mallarının talebi esnek olmalı. (2) İhracat yapılan ülkelerin ekonomik durumları bozulmamış olmalı. (3) Dış ticaret hadleri bozulmamalı yani ihraç mallarıyla ithal malları fiyatları içindeki alaka ihraç malları aleyhine gelişmemiş olmalı.
Ekonomi bilimindeki her bir hipotez, teori ve önerme bir ekip var iseyımlara dayanır. Şayet bu var iseyımlara bakılmadan bu hipotez, teori ya da önermeler ele alınırsa bunlar içi boş sloganlara dönüşür. örneğin bu var iseyımlara bakmadan ‘ulusal para kıymet kaybederse ihracat artar, ithalat düşer, cari açık da kapanır’ diye yola çıkılırsa yanlış yerlere varılır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır
Yatırım tavsiyesi içermez.
Önce durum tespiti yapalım. Aşağıdaki tablo bu yılın birinci beş ayındaki ihracat ve ithalat gelişmelerini 2021 yılının birinci beş ay neticeleriyla mukayeseli olarak gösteriyor (milyar USD, bilgiler için kaynak: TÜİK, Dış ticaret İstatistikleri Bülteni, Mayıs 2022):
Tabloya göre TL, beşer aylık ortalama çerçevesinde dolara karşı büyük paha kaybı hayatış görünüyor. Olağan şartlarda parası bu kadar büyük paha kaybı yaşayan ülkenin ihracatının artması, ithalatının düşmesi, dış ticaret açığının gerilemesi gerekirdi. halbuki tablonun izleyen sütunları bize durumun tam bilakis geliştiğini gösteriyor.
İhracat yılın birinci beş ayında geçen yılın tıpkı periyoduna göre yüzde 19,3 oranında artarken, ithalat yüzde 39,9 artmış. bu vakitte dış ticaret açığı önemli formda yükselmiş. Bu gelişimin bir kararı olarak da 2021 yılının birinci beş ayında ithalat masraflarının yüzde 81,2’sini karşılayan ihracat gelirleri, 2022’nin birebir devrinde ithalat masraflarının fakat yüzde 69,3’ünü karşılayabilir olmuş.
Bu çarpıcı gelişimin perde ardını, ithalatın ihracattan epey daha süratli artmasının niçinlerini sıralayalım:
(1) Güç fiyatlarındaki artış ithalatın artmasına yol açıyor. Bir yıl evvel Brent petrolün fiyatı 46 USD/Ton idi, bugün 115 USD/Ton. Demek ki bir yılda fiyat 2,5 kat artmış. Petrol, güç meblağlarının göstergesi olduğu için öbür güç kaynaklarının fiyatlarında da aşağı üst tıpkı artışlar kelam konusu diyebiliriz.
(2) Yanlış tarım siyaseti kararı besin hususları ithalatında artış kelam konusu. Örnek olarak buğday üretiminin yıllardır 20 milyon ton ötüründa kaldığını buna karşılık nüfusun daima arttığını dikkate alırsak her geçen yıl daha fazla buğday ithal etmek zorunda kaldığımızı nazaranbiliriz.
(3) Düşük faizlerin yarattığı tüketim talebi artışıyla ortaya çıkan ek üretim muhtaçlığını karşılamak için ithal girdi kullanmasında artış var. Eylül 2021’den itibaren faizlerdeki düşüş ile tasarruftan tüketime yönelen insanların yarattığı ek talep (öne çekilmiş talep) önemli bir üretim artışı ihtiyacı doğurdu. Türkiye’nin üretimi kıymetli oranda ithal girdi kullanmasına bağlı olduğu için bu üretim artışı ister istemez ithalata da yansıdı ve ithalatı artırdı.
(4) Dünyada fiyatların artması. Pandeminin ve devamındaki salgınların yarattığı tesirler çabucak hemen tam olarak geçmeden çıkan Ukrayna Savaşının niye olduğu kasvetler, piyasaya sürülen inanılmaz ölçüdeki paranın yarattığı tesirle birleşince global sistemde enflasyonist baskılar ortaya çıkmış bulunuyor. Bu baskıların yarattığı fiyat artışları sadece hammade, yarı mamul değil hem de makine, teçhizat üzere sermaye mallarının da fiyatlarının artmasına, ötürüsıyla ithalata ödediğimiz meblağın yükselmesine yol açmış görünüyor.
(5) İthal ettiğimiz malların talep katılığına karşılık ihraç ettiğimiz malların talebinin esnek olması da ihracat – ithalat istikrarının ihracat aleyhine bozulmasına yol açıyor. İthalatımızın değerli bir kısmı talep esnekliği katı olan yani fiyatı artsa bile kolay vazgeçilemeyecek mallardan oluşuyor. örneğin doğalgazın ya da petrolün fiyatı yükselse de ithalatı fazla düşmüyor, zira bunlara ısınmak için, üretmek için muhtaçlık var. Bu malların alternatifi de pek yok.
Buna karşılık ihracatımızın değerli bir kısmı talebi esnek mallardan oluşuyor. örneğin dokuma mamüllerinin fiyatı yükselirse ithalatçılar almaktan vazgeçiyorlar ya da daha ucuza satan ülkelere yöneliyorlar. Dokumacılık eserleri hiç bir vakit doğalgaz ya da petrol üzere vazgeçilmez eserler olmadığı için en küçük aksilikte ithalatı süratle düşebiliyor. Bunun istisnası markalı eserlerdir. Markalı eserlerde fiyat yükselse de ithalat tıpkı süratle düşmeyebilir. Ne var ki Türkiye’nin hiç bir alanda vazgeçilmesi sıkıntı markalı eseri olmadığı için bu durumdan yararlanma imkânı da bulunmuyor.
Daha evvel biroldukça yazımda kelam ettiğim üzere bir ülkenin ulusal parasının yabancı paralar karşısında paha kaybetmesi halinde ihracatını artırıp ithalatını düşürebilmesi için birtakım şartlar gerekiyor. Bunların en mühimlerini şöyleki sıralayabiliriz:
(1) İhraç mallarının talebi katı, ithal mallarının talebi esnek olmalı. (2) İhracat yapılan ülkelerin ekonomik durumları bozulmamış olmalı. (3) Dış ticaret hadleri bozulmamalı yani ihraç mallarıyla ithal malları fiyatları içindeki alaka ihraç malları aleyhine gelişmemiş olmalı.
Ekonomi bilimindeki her bir hipotez, teori ve önerme bir ekip var iseyımlara dayanır. Şayet bu var iseyımlara bakılmadan bu hipotez, teori ya da önermeler ele alınırsa bunlar içi boş sloganlara dönüşür. örneğin bu var iseyımlara bakmadan ‘ulusal para kıymet kaybederse ihracat artar, ithalat düşer, cari açık da kapanır’ diye yola çıkılırsa yanlış yerlere varılır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsi blogundan alınmıştır
Yatırım tavsiyesi içermez.