Babuşçu, “Ekonomik ortam bu haliyle bir sene daha tıpkı biçimde devam ederse geniş halk bölümlerinin ömürlerini nasıl sürdüreceği meçhuldür. Önümüzdeki periyot hayli da ümit vaat etmemekte, sıkıntılar daha da artacak” dedi.
Başşehir Üniversitesi Memleketler arası Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşçu, ekim ayına gerçek üç haneli enflasyonu görme mümkünlüğünün yüksek olduğunu vurgulayarak, “Enflasyon şu anda ucu açık bir biçimde yükselmekte nerede tepe yapacağı ise merak konusu” dedi.
Yaşanan yüksek enflasyon periyodunda firmaların finansal olarak ne durumda olduğunun çabucak hemen bilinmediğine dikkat çeken Babuşçu, “bir süre daha sonra bir epey firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan güç duruma düşmesi kaçınılmaz olacak” tabirini kullandı.
Faiz oranının ne olacağının en meçhul husus olduğunu anlatan Prof. Dr. Şenol Babuşçu, Cumhuriyet’ten Şehriban Kıraç’ın sorularını yanıtlandırdı.
KUR ARTIŞI SÜRECEK
– Döviz kuru bir süre 14.50-14.80 bandında sabitlenmişti. Lakin geçen haftadan itibaren tekrar yükselişe geçti. Kuru düşürmek için atılan adımlar ne derece gerçek, kur tarafında ne cins riskler var bir öngörünüz var mı?
Türkiye’de kur iktisat ile ilgilenen her insanın öncelikli konusu haline gelmiştir. Bu durum, direkt mevzuyla ilgili bireylerde olduğu üzere kolay vatandaşta da bu biçimdedir. Kurdaki hareketler makro ekonomik istikrarlar açısından da kıymetlidir. Döviz kurları enflasyonun belirleyicilerinden biridir. Bilhassa 2018 daha sonrası kurlarda bir dengesizlik durumunun giderek arttığını görüyoruz.
Burada yapmamız gereken temel tespit, kuru belirleyen temel faktörün ülkenin makro ekonomik istikrarlarının durumu olduğudur. Ülkemizde 2018 daha sonrası kurdaki dengelerin bozulmasında dış konjonktürün yanında, içte de 2018 öncesi senelerda başlayan ekonomik dengelerdeki bozulmalar ve ekonomik disiplinden uzaklaşma temel niçindir. Bu bozulmalar 2018 daha sonrası kuru etkilemiş, kurdaki oynaklık ise sonrasındasında ekonomik dengelerdeki bozukluğu daha da artırmıştır. Bugün geldiğimiz noktada ise döviz kurlarının, kendi istikrarları ortasında değil alınan baskılayıcı tedbirlerle sıçraması önlenmektedir.
Son günlerde ise kurda bir hareketlenme görülmektedir. Bu durum baskı ile kuru durdurmanın zorluğunu göstermektedir. Ayrıyeten enflasyonun geldiği düzey düşünülecek olursa TL’nin yabancı paralar karşısında gerçek olarak paha kazanmasına yol açtığından bir düzeltme mecburî hale gelmekte ve bu tarafta baskı artmaktadır. Alınan tedbirlere baktığımızda Ülkemizde kuru düşürmeye yönelik atılan tek adım kur muhafazalı mevduattır. Bu eser gerçek ve hukukî bireylerin dövize talebini azaltmaya ve tüketilmiş olan rezervleri güçlendirmeye yönelik atılmış bir adımdır. Fakat gerçekte kur meselesini çözebilecek bir adım değildir. Zira sürdürülebilirliği soru işaretidir. Kurun seviyesini belirleyen bir fazlaca faktör vardır. Ülke iktisadını kalıcı güzelleştirici hiç bir şey yapılmazken kuru yalnızca bu eser ve bunun alt kırılımlarını yaratarak, biraz da özgür kur sistemine uymayan uygulamalar getirerek denetim altında tutmak mümkün değildir ve yaşadığımız yaklaşık 5 aylık süreç bunun gerçekleşemeyeceğini göstermiştir. Bu 5 aylık periyotta hedeflenen rezerv artışı sağlanamamıştır. Kur yükselmeye devam etmiştir. Enflasyon denetim altına alınamamış tam bilakis uygunca denetimden çıkmıştır.
Enflasyonda gerçekleşen yüksek oranlar hedeflenen düşük kıymetli rekabetçi kur olgusunu ortadan kaldırmaktadır. Hakikaten bir yıl öncesine nazaran kur artışı ile yıllık enflasyon oranları birbirine yakındır ve bu da kur üzerinde baskı yaratan bir durum haline gelmiştir.
Kur bugün daima üst taraflı baskı yapmaktadır ve kamu satışlarının da katkısıyla sabit tutulmaya çalışılmaktadır. Fakat ekonomiyi güçlendirici tedbirler alınamadığı için üst taraflı baskının önümüzdeki devirde sona ermeyeceği de görülmektedir. Kurları dengeleyici kalıcı tedbirler alınmaz ve kur artışları engellenemez noktaya gelirse enflasyona tesiri yüksek olacaktır. Kur muhafazalı mevduat ödemeleri niçiniyle bütçe üzerinde yük epey artacaktır. Ayrıyeten gerek kamu gerekse özel bölüm yabancı para borç ödemelerinin maliyeti fazlaca artacaktır. Son olarak çeşitli projelere yabancı para üzerinden verilen garantili ödemelerin kamu üstündeki yükü de fazla olacaktır. Bütün bunlar aslına bakarsan sıkıntılar yumağı haline gelen iktisadımızı daha da sıkıntılı hale getirecektir.
ENFLASYON EKİMDE 3 HANEYİ GÖRECEK
– Merkez Bankası 3 ay evvel yüzde 23 olarak deklare ettiğı 2022 yılı enflasyon varsayımı yüzde 42,8 olarak güncelledi. Sizce enflasyonun nereye varacak, var mı bir öngörünüz?
Enflasyon şu anda ucu açık bir biçimde yükselmekte olup nerede tepe yapacağı merak konusu olmaktadır. belirtildiğı üzere TCMB enflasyon iddiasını % 48’e yükseltti. TCMB’nin bu hususta her vakit fazlaca optimist olduğunu ve daima güncelleme yaparak oran yükselttiğini düşünürsek 2022 enflasyonunun çok yüksek bir düzeyde gerçekleşeceğini söylemek kolay olsa gerekdir.
İktidar tarafındaki yetkililerin bazılarınca mayıs ayı daha sonrası bazılarınca de Kasım ayı daha sonrası enflasyonda düşüş başlayacaktır. Öncelikle hala rastgele bir gerileme taraflı işaret vermeyen fiyat artışlarını dikkate aldığımızda yılın son aylarına kadar enflasyonda bir gerileme beklemek hayalcilik olmaktadır. Enflasyon oranlarına baktığımızda TÜİK’in nisan ayı datalarına göre yıllık enflasyon tüketici meblağlarında yüzde 69,97 oldu. Aylık bazda ise yüzde 7,25’lik artış görüldü. Üretici fiyatlarındaki yükseliş ivmesi de devam etti. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) nisanda bundan evvelki yılın birebir periyoduna kıyasla yüzde 121,82 arttı. Aylık bazda artış ise yüzde 7,67 oldu. Üretici fiyatlarındaki yıllık yükseliş oranı Mart 1995’ten bu yana kaydedilen en yüksek oran oldu. Bu durum bize Ülkemizde fiyat artışlarının düşüş göstermeden tıpkı süratte devam ettiğini söylemekte. Değerli bir nokta da Tüketici Fiyat Endeksindeki (TÜFE) artış devam ederken ÜFE’de de birebir artış suratının sürmesi. Her ikisinin birlikte süratli yükselmesi, önümüzdeki devirde TÜFE’de yüksek artışın devam edeceğinin sinyallerini vermekte. ÜFE-TÜFE içindeki artış oranı farkı Nisan’da yüzde 52’lik bir orana ulaşmış durumda. Bu durum TÜFE’nin üst taraflı hareketinin süreceğinin haberini vermekte.
bir daha başka değerli bir nokta, nisanda TÜFE hesaplamasında TÜİK’e bakılırsa bile endekste kapsanan 409 husustan, 337’sinin ortalama fiyatında artış gerçekleşmiş olması. Bu durum, fiyat artışlarının genele yayıldığının ve gelecekte durdurmanın fazlaca sıkıntı olacağını bize gösteriyor. ötürüsıyla TÜİK sayılarıyla bile Ekim ayına yanlışsız üç haneli enflasyonu görme olasılığımız hayli düşük değil. Yalnızca 2021 yılında Kasım ve bilhassa de Aralık enflasyonunun devasa yükseklikte gerçekleştiğini düşünürsek baz tesiriyle son iki ayda bir ölçü düşüş olabilir. Lakin enflasyon Ülkemizde maalesef bir kısır döngüye haline gelmiştir ve fiyat artışları zincirleme biçimde birbirini etkilemektedir. Ayrıyeten toplumun bütün bölümlerinde iktisada olan itimat kaybı niçiniyle de gelecek beklentileri bozulmuştur.
Buna karşılık yalnızca kur artışını engellemeye dönük birkaç cılız tedbir haricinde da iktisat idaresince alınan hiç bir tedbir bulunmamaktadır. Kur artışı enflasyonun bir sebebidir fakat tek sebebi değildir. ötürüsıyla iktisat idaresince büyük ümit bağlanan ve sabırsızlıkla beklenen yılın son aylarındaki baz tesirine bağlı düşüşün kayda paha olup olmayacağı da şüphelidir.
KREDİ GERİ ÖDEMELERİNDE ISTIRAP OLACAK
– Konut kredilerinde faizlerin de düşürülmesi dahil, piyasada önemli bir kredi genişlemesi var, bu atakların sonu nereye varır?
Banka kredileri bilhassa son 5 yıllık periyotta mevcut iktisat idaresinin temel siyaset aracı haline geldi. Ne vakit ekonomik meşakkatler artsa kredilerle ilgili yeni uygulamalar ortaya konmaktadır. Bu ise sorunu kalıcı çözmemekte, süreksiz tahliller olmakta ve hatta birçok vakit meseleleri büyüten bir yapıya dönüşmektedir. Son periyotta ise kredi genişlemesi konusunda gerçekte iktidarda bir baş karışıklığı ya da ne yapacağını bilmeyen bir yapı var üzere görünmektedir. Konut kredileri düzenlemeleri üzere kimi uygulamalara bakınca kredi genişlemesini istiyormuş üzere görünüyor. Öte yandan ticari kredilerdeki genişlemeye yönelik önleyici birtakım düzenlemeler yapılıyor. Fakat önümüzdeki seçim periyodunu ve iktidarın geçmişte kredi genişlemesi yoluyla yapay refah artırıcı düzenlemelerini düşünürsek önümüzdeki devirde de bu uygulamanın artarak devam edeceğini söyleyebiliriz. Bu uygulama halkta ve firmalarda süreksiz bir rahatlama sağlarken ülke iktisadına daima yeni problemler yumağı eklemekte. Zira bankalar açısından bakarsak kredi kullandırma tarafındaki baskılar kredi kullandırımında bankaların seçiciliğini azaltmaktadır. Bu ise çabucak sonrasındaki devirlerde kredi geri dönüşlerinde sorun yaratmaktadır. İktisadın geneli açısından ise talebi artırıcı bu uygulamalar enflasyonu da olumsuz etkilemektedir.
Konut kredileri düzenlemeleri özelinde hususa bakacak olursak bu uygulamaların konut satışlarını fazlaca etkilemesini de beklemek hayalcilik olabilir. Şu anda ortalama gelire sahip bir kişinin bilhassa büyük kentlerde konut alması imkansız hale gelmiştir. Bu uygulamalar daha fazlaca geliri yüksek ve aslına bakarsanız faizler düşmese de konut alabilecek bireyler için avantaj sağlamaktadır. ötürüsıyla toplumun geneline avantaj sağlaması beklenmemelidir. Ayrıyeten aslına bakarsanız epeyce artmış olan konut meblağlarını daha da yükselttiği unutulmamalıdır. ötürüsıyla yeni uygulamanın hangi maksatla başlatıldığını tam olarak anlamak da mümkün değildir.
SİYASETSİZLİK POLİTİKA OLDU
– Şu anda uygulanan bir Maliye siyasetinden bahsedebilir miyiz?
Siyasetsizliğin da bir siyaset olduğunu kabul edersek bir maliye siyaseti vardır. Lakin bunun haricinde söylemi hayli olan fakat uygulama tarafında desteklendiğini gördüğümüz net bir siyaset yoktur. Enflasyona dayalı gelir artırılmaya çalışıldığı açıktır. Her zamanki üzere direkt vergiler yerine enflasyonu direkt etkileyen dolaylı vergilere yük verildiği de görülmektedir. Masraf tarafına baktığımızda giderek artacak olan DİBS faiz masrafları, kur muhafazalı mevduat ödemeleri, garantili projelere yönelik ödemeler ve seçim ortamının getireceği sarfiyatlar ile bütçe sarfiyat artışlarının önümüzdeki devirde çok yüksek olacağını söyleyebiliriz. Buna bağlı bütçede kıymetli açıklar yaşanacağı da beklenen bir durumdur. Lakin bu açığın nereye varacağını kestirmek zordur. ötürüsıyla maliye tarafı önümüzdeki devirde enflasyonu körükleyen en değerli makroekonomik problemlerimizden biri olmaya en kuvvetli adaylardan biridir.
DURUM VAHİM
– “2022 Yılı “Yoksulluk ve İflaslar Yılı” olarak tarihe geçecek…” diyorsunuz, biraz açabilir misiniz, yoksulluğun boyutu nereye varacak, gelirler eriyor, her gün artırımlar, artan faturaları düşününce yurttaşı nasıl günler bekliyor? İflaslar hangi bölümlerde ağırlaşacak?
Bugün bayağı fiyatlı vatandaşın enflasyonunun, açıklanan enflasyonun epeyce üzerinde olduğu bir gerçektir. Buna rağmen 2022 fiyat artışları ise hem kamuda tıpkı vakitte özel dalda enflasyonun fazlaca gerisinde kalmıştır. Bu durumda alım gücünün tüm fiyatlı kesimde önemli oranda düştüğü bir gerçektir. Bunun ötesinde ise minimum fiyatlı kesim ve fazlaca düşük maaş alan emekli kümesinin durumu daha da vahimdir. Taban fiyatın açlık sonunun altında kalması bunun en değerli göstergesidir. Enflasyonun denetim edilemez halde arttığını düşünürsek bu durumun önümüzdeki periyotta daha da kötüleşeceği görülmektedir.
Firmalar açısından ise bugün elinde nakit olan hane halklarının fiyat artışlarından etkilenmemek üzere mal alımına yönelmelerine bağlı bir iç canlılık vardır. bir daha ihracatta da artış sağlanmaktadır. Lakin söylemiş olduğimiz üzere bireylerin giderek alım gücünün düşmesi bir süre daha sonra satışları düşürecektir ve hakikaten bunun başladığına dair işaretler de görülmektedir. İkinci olarak yaşadığımız yüksek enflasyon devrinde firmaların finansal olarak ne durumda olduğu çabucak hemen tam bilinememektedir. Hatta birçok firmanın finansal durumunu kendisinin de tam kestiremediğini söylemek yanlış olmayacaktır. Firmalar eser fiyatlamalarını bile meçhul ortamda şuurlu yapamamaktadır. Bu faktörlerle bir süre daha sonra bir epeyce firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan sıkıntı duruma düşmesi kaçınılmaz olacaktır.
6 AYDIR İKTİSAT SAVRULUYOR
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı meseleleri nelerdir, tahlil için atılması gereken adımlar hangileri?
Şu ana kadar konuştuğumuz bahisler aslında ekonomimizin meselelerinin değerli bir kısmıdır. Fakat hepsini bir ortaya getirirsek temel sorun Ülkemizin genel ekonomik yapısında önemli sıkıntılar olduğunun iktisat idaresince kabul edilmemesidir. Meseleleri farklı kaynaklara bağlayarak, küçük ve süreksiz meselelermiş üzere göstererek tahlile kavuşturamayacağımız açıktır. Sıkıntıları çözecek olan seçilmiş iktidarlar ile onların oluşturduğu iktisattaki yönetici takımlardır. Problemlerin tahlili evvel sıkıntıların varlığını kabul etmekle başlar. Meselelerin varlığını kabul ederseniz ona yönelik önemli tedbirler alırsınız. İktisat idaresi maalesef problemleri küçümsediği ve süreksiz gördüğü için önemli ve kalıcı tedbir almamaktadır. Bu ise sıkıntılarımızı daha da büyütmektedir. Maalesef bilhassa 2010’lu yılların ikinci yarısında başlayan ekonomik geriye gidiş ve sıkıntılardaki büyüme, 2020’li senelera geldiğimizde artmıştır. Pandemi ve Rusya-Ukrayna savaşı üzere global iktisatların tümünü olumsuz etkileyen ögeler ise durumu daha da kötüleştirmektedir. Global seviyede artan enflasyon ve faiz oranları bizim için değerli birer tehdittir. Ülkemizdeki sermaye açığı ve buna bağlı dış kaynak gereksinimimiz olduğu açıktır. Lakin dış kaynağa ulaşmak zorlaşmakta ve maliyeti giderek artmaktadır. ötürüsıyla ayrıntı tedbirlere girmeden temel yapılması gereken şey; Ülkenin ortasında bulunduğu iktisadın problemlerinin önemli olduğunu kabul etmek ve hiç bir ekonomik temeli olmayan siyasetleri denemekten vazgeçerek genel kabul görmüş tedbirlere başvurmaktır. Ülkemiz son senelerda ve bilhassa de son 6 ayda ekonomik olarak savrulmaktadır. Bu durum daha da işin ortasından çıkılmaz hale gelmeden sonlandırılmalıdır.
FAİZ ORANI EN MEÇHUL BAHİS
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, faiz, cari açık ile ilgili öngörüleriniz neler, bu alanlarda ne tıp riskler var?
aslına bakarsan şu anda ortasında bulunduğumuz ekonomik durumun devamı geleceğe yönelik bir risk oluşturmaktadır. Yani ekonomik ortam bu haliyle bir sene daha birebir biçimde devam ederse geniş halk kısımları ömürlerini nasıl sürdürür meçhuldür. Bunun yanında gelecek sene seçim olacağını düşündüğümüzde bunun iktisada yansımalarının olması kaçınılmazdır. İktidarın daha evvelki uygulamalarına baktığımızda büyüme seçim niçiniyle düşük olmayacaktır ve işsizlik daha üstlere çıkmayabilir. Faiz oranı en belgisiz mevzudur. Piyasa canlı tutulmaya ve kredi imkanları genişletilmeye çalışılacaktır. Buna bağlı olarak faiz oranları da düşük tutulmak istenecektir. Lakin global seviyede faiz oranlarının daha da üst çıkması ve sürdürülmeye çalışılan şu anki iktisat siyasetlerinin yürütülemez noktaya gelmesi durumunda faiz oranlarında bir artış yapılma mümkünlüğünü da unutmamak gerekir.
Enflasyonun üstte anlatılan mevzulara bağlı olarak fazlaca düşmeyeceği belirlidir. Ekonomiyi yapay bir biçimde canlı tutmaya çalışmanın en büyük bedeli enflasyonun bir daha yüksek seyretmesiyle ödenecektir. Cari açık önümüzdeki devrin en büyük problemlerinden biri olmaya devam edecek görünmektedir. Yılın birinci dört aylık bilgilerine bakılırsa dış ticaret açığı kıymetli seviyede artmıştır. bu biçimdece yeni iktisat siyasetinin temel maksatlarından biri olan cari fazlaya dönme ve bu sayede kurları denetim etme ideolojisi bugünden çökmüştür. Önümüzdeki devirde iktisattaki canlılığı arttırma taraflı siyasetlerin devam ettirileceği düşünülürse dış ticaret açığının daha da artması kaçınılmazdır. Turizm gelirlerinin seviyesi bu açığı kapatacak ölçüde olmayacaktır. İzlenen siyasetlere bakılırsa yabancı sermaye girişinin yok denecek kadar az olacağı da görülmektedir. ötürüsıyla cari açık önümüzdeki periyodun kritik problemlerinden biri olacaktır.
Sonuçta önümüzdeki periyot hepimiz için hayli da ümit vaat etmemekte, meselelerin daha da artacağı görünmektedir.
Yatırım tavsiyesi içermez.
Başşehir Üniversitesi Memleketler arası Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşçu, ekim ayına gerçek üç haneli enflasyonu görme mümkünlüğünün yüksek olduğunu vurgulayarak, “Enflasyon şu anda ucu açık bir biçimde yükselmekte nerede tepe yapacağı ise merak konusu” dedi.
Yaşanan yüksek enflasyon periyodunda firmaların finansal olarak ne durumda olduğunun çabucak hemen bilinmediğine dikkat çeken Babuşçu, “bir süre daha sonra bir epey firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan güç duruma düşmesi kaçınılmaz olacak” tabirini kullandı.
Faiz oranının ne olacağının en meçhul husus olduğunu anlatan Prof. Dr. Şenol Babuşçu, Cumhuriyet’ten Şehriban Kıraç’ın sorularını yanıtlandırdı.
KUR ARTIŞI SÜRECEK
– Döviz kuru bir süre 14.50-14.80 bandında sabitlenmişti. Lakin geçen haftadan itibaren tekrar yükselişe geçti. Kuru düşürmek için atılan adımlar ne derece gerçek, kur tarafında ne cins riskler var bir öngörünüz var mı?
Türkiye’de kur iktisat ile ilgilenen her insanın öncelikli konusu haline gelmiştir. Bu durum, direkt mevzuyla ilgili bireylerde olduğu üzere kolay vatandaşta da bu biçimdedir. Kurdaki hareketler makro ekonomik istikrarlar açısından da kıymetlidir. Döviz kurları enflasyonun belirleyicilerinden biridir. Bilhassa 2018 daha sonrası kurlarda bir dengesizlik durumunun giderek arttığını görüyoruz.
Burada yapmamız gereken temel tespit, kuru belirleyen temel faktörün ülkenin makro ekonomik istikrarlarının durumu olduğudur. Ülkemizde 2018 daha sonrası kurdaki dengelerin bozulmasında dış konjonktürün yanında, içte de 2018 öncesi senelerda başlayan ekonomik dengelerdeki bozulmalar ve ekonomik disiplinden uzaklaşma temel niçindir. Bu bozulmalar 2018 daha sonrası kuru etkilemiş, kurdaki oynaklık ise sonrasındasında ekonomik dengelerdeki bozukluğu daha da artırmıştır. Bugün geldiğimiz noktada ise döviz kurlarının, kendi istikrarları ortasında değil alınan baskılayıcı tedbirlerle sıçraması önlenmektedir.
Son günlerde ise kurda bir hareketlenme görülmektedir. Bu durum baskı ile kuru durdurmanın zorluğunu göstermektedir. Ayrıyeten enflasyonun geldiği düzey düşünülecek olursa TL’nin yabancı paralar karşısında gerçek olarak paha kazanmasına yol açtığından bir düzeltme mecburî hale gelmekte ve bu tarafta baskı artmaktadır. Alınan tedbirlere baktığımızda Ülkemizde kuru düşürmeye yönelik atılan tek adım kur muhafazalı mevduattır. Bu eser gerçek ve hukukî bireylerin dövize talebini azaltmaya ve tüketilmiş olan rezervleri güçlendirmeye yönelik atılmış bir adımdır. Fakat gerçekte kur meselesini çözebilecek bir adım değildir. Zira sürdürülebilirliği soru işaretidir. Kurun seviyesini belirleyen bir fazlaca faktör vardır. Ülke iktisadını kalıcı güzelleştirici hiç bir şey yapılmazken kuru yalnızca bu eser ve bunun alt kırılımlarını yaratarak, biraz da özgür kur sistemine uymayan uygulamalar getirerek denetim altında tutmak mümkün değildir ve yaşadığımız yaklaşık 5 aylık süreç bunun gerçekleşemeyeceğini göstermiştir. Bu 5 aylık periyotta hedeflenen rezerv artışı sağlanamamıştır. Kur yükselmeye devam etmiştir. Enflasyon denetim altına alınamamış tam bilakis uygunca denetimden çıkmıştır.
Enflasyonda gerçekleşen yüksek oranlar hedeflenen düşük kıymetli rekabetçi kur olgusunu ortadan kaldırmaktadır. Hakikaten bir yıl öncesine nazaran kur artışı ile yıllık enflasyon oranları birbirine yakındır ve bu da kur üzerinde baskı yaratan bir durum haline gelmiştir.
Kur bugün daima üst taraflı baskı yapmaktadır ve kamu satışlarının da katkısıyla sabit tutulmaya çalışılmaktadır. Fakat ekonomiyi güçlendirici tedbirler alınamadığı için üst taraflı baskının önümüzdeki devirde sona ermeyeceği de görülmektedir. Kurları dengeleyici kalıcı tedbirler alınmaz ve kur artışları engellenemez noktaya gelirse enflasyona tesiri yüksek olacaktır. Kur muhafazalı mevduat ödemeleri niçiniyle bütçe üzerinde yük epey artacaktır. Ayrıyeten gerek kamu gerekse özel bölüm yabancı para borç ödemelerinin maliyeti fazlaca artacaktır. Son olarak çeşitli projelere yabancı para üzerinden verilen garantili ödemelerin kamu üstündeki yükü de fazla olacaktır. Bütün bunlar aslına bakarsan sıkıntılar yumağı haline gelen iktisadımızı daha da sıkıntılı hale getirecektir.
ENFLASYON EKİMDE 3 HANEYİ GÖRECEK
– Merkez Bankası 3 ay evvel yüzde 23 olarak deklare ettiğı 2022 yılı enflasyon varsayımı yüzde 42,8 olarak güncelledi. Sizce enflasyonun nereye varacak, var mı bir öngörünüz?
Enflasyon şu anda ucu açık bir biçimde yükselmekte olup nerede tepe yapacağı merak konusu olmaktadır. belirtildiğı üzere TCMB enflasyon iddiasını % 48’e yükseltti. TCMB’nin bu hususta her vakit fazlaca optimist olduğunu ve daima güncelleme yaparak oran yükselttiğini düşünürsek 2022 enflasyonunun çok yüksek bir düzeyde gerçekleşeceğini söylemek kolay olsa gerekdir.
İktidar tarafındaki yetkililerin bazılarınca mayıs ayı daha sonrası bazılarınca de Kasım ayı daha sonrası enflasyonda düşüş başlayacaktır. Öncelikle hala rastgele bir gerileme taraflı işaret vermeyen fiyat artışlarını dikkate aldığımızda yılın son aylarına kadar enflasyonda bir gerileme beklemek hayalcilik olmaktadır. Enflasyon oranlarına baktığımızda TÜİK’in nisan ayı datalarına göre yıllık enflasyon tüketici meblağlarında yüzde 69,97 oldu. Aylık bazda ise yüzde 7,25’lik artış görüldü. Üretici fiyatlarındaki yükseliş ivmesi de devam etti. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) nisanda bundan evvelki yılın birebir periyoduna kıyasla yüzde 121,82 arttı. Aylık bazda artış ise yüzde 7,67 oldu. Üretici fiyatlarındaki yıllık yükseliş oranı Mart 1995’ten bu yana kaydedilen en yüksek oran oldu. Bu durum bize Ülkemizde fiyat artışlarının düşüş göstermeden tıpkı süratte devam ettiğini söylemekte. Değerli bir nokta da Tüketici Fiyat Endeksindeki (TÜFE) artış devam ederken ÜFE’de de birebir artış suratının sürmesi. Her ikisinin birlikte süratli yükselmesi, önümüzdeki devirde TÜFE’de yüksek artışın devam edeceğinin sinyallerini vermekte. ÜFE-TÜFE içindeki artış oranı farkı Nisan’da yüzde 52’lik bir orana ulaşmış durumda. Bu durum TÜFE’nin üst taraflı hareketinin süreceğinin haberini vermekte.
bir daha başka değerli bir nokta, nisanda TÜFE hesaplamasında TÜİK’e bakılırsa bile endekste kapsanan 409 husustan, 337’sinin ortalama fiyatında artış gerçekleşmiş olması. Bu durum, fiyat artışlarının genele yayıldığının ve gelecekte durdurmanın fazlaca sıkıntı olacağını bize gösteriyor. ötürüsıyla TÜİK sayılarıyla bile Ekim ayına yanlışsız üç haneli enflasyonu görme olasılığımız hayli düşük değil. Yalnızca 2021 yılında Kasım ve bilhassa de Aralık enflasyonunun devasa yükseklikte gerçekleştiğini düşünürsek baz tesiriyle son iki ayda bir ölçü düşüş olabilir. Lakin enflasyon Ülkemizde maalesef bir kısır döngüye haline gelmiştir ve fiyat artışları zincirleme biçimde birbirini etkilemektedir. Ayrıyeten toplumun bütün bölümlerinde iktisada olan itimat kaybı niçiniyle de gelecek beklentileri bozulmuştur.
Buna karşılık yalnızca kur artışını engellemeye dönük birkaç cılız tedbir haricinde da iktisat idaresince alınan hiç bir tedbir bulunmamaktadır. Kur artışı enflasyonun bir sebebidir fakat tek sebebi değildir. ötürüsıyla iktisat idaresince büyük ümit bağlanan ve sabırsızlıkla beklenen yılın son aylarındaki baz tesirine bağlı düşüşün kayda paha olup olmayacağı da şüphelidir.
KREDİ GERİ ÖDEMELERİNDE ISTIRAP OLACAK
– Konut kredilerinde faizlerin de düşürülmesi dahil, piyasada önemli bir kredi genişlemesi var, bu atakların sonu nereye varır?
Banka kredileri bilhassa son 5 yıllık periyotta mevcut iktisat idaresinin temel siyaset aracı haline geldi. Ne vakit ekonomik meşakkatler artsa kredilerle ilgili yeni uygulamalar ortaya konmaktadır. Bu ise sorunu kalıcı çözmemekte, süreksiz tahliller olmakta ve hatta birçok vakit meseleleri büyüten bir yapıya dönüşmektedir. Son periyotta ise kredi genişlemesi konusunda gerçekte iktidarda bir baş karışıklığı ya da ne yapacağını bilmeyen bir yapı var üzere görünmektedir. Konut kredileri düzenlemeleri üzere kimi uygulamalara bakınca kredi genişlemesini istiyormuş üzere görünüyor. Öte yandan ticari kredilerdeki genişlemeye yönelik önleyici birtakım düzenlemeler yapılıyor. Fakat önümüzdeki seçim periyodunu ve iktidarın geçmişte kredi genişlemesi yoluyla yapay refah artırıcı düzenlemelerini düşünürsek önümüzdeki devirde de bu uygulamanın artarak devam edeceğini söyleyebiliriz. Bu uygulama halkta ve firmalarda süreksiz bir rahatlama sağlarken ülke iktisadına daima yeni problemler yumağı eklemekte. Zira bankalar açısından bakarsak kredi kullandırma tarafındaki baskılar kredi kullandırımında bankaların seçiciliğini azaltmaktadır. Bu ise çabucak sonrasındaki devirlerde kredi geri dönüşlerinde sorun yaratmaktadır. İktisadın geneli açısından ise talebi artırıcı bu uygulamalar enflasyonu da olumsuz etkilemektedir.
Konut kredileri düzenlemeleri özelinde hususa bakacak olursak bu uygulamaların konut satışlarını fazlaca etkilemesini de beklemek hayalcilik olabilir. Şu anda ortalama gelire sahip bir kişinin bilhassa büyük kentlerde konut alması imkansız hale gelmiştir. Bu uygulamalar daha fazlaca geliri yüksek ve aslına bakarsanız faizler düşmese de konut alabilecek bireyler için avantaj sağlamaktadır. ötürüsıyla toplumun geneline avantaj sağlaması beklenmemelidir. Ayrıyeten aslına bakarsanız epeyce artmış olan konut meblağlarını daha da yükselttiği unutulmamalıdır. ötürüsıyla yeni uygulamanın hangi maksatla başlatıldığını tam olarak anlamak da mümkün değildir.
SİYASETSİZLİK POLİTİKA OLDU
– Şu anda uygulanan bir Maliye siyasetinden bahsedebilir miyiz?
Siyasetsizliğin da bir siyaset olduğunu kabul edersek bir maliye siyaseti vardır. Lakin bunun haricinde söylemi hayli olan fakat uygulama tarafında desteklendiğini gördüğümüz net bir siyaset yoktur. Enflasyona dayalı gelir artırılmaya çalışıldığı açıktır. Her zamanki üzere direkt vergiler yerine enflasyonu direkt etkileyen dolaylı vergilere yük verildiği de görülmektedir. Masraf tarafına baktığımızda giderek artacak olan DİBS faiz masrafları, kur muhafazalı mevduat ödemeleri, garantili projelere yönelik ödemeler ve seçim ortamının getireceği sarfiyatlar ile bütçe sarfiyat artışlarının önümüzdeki devirde çok yüksek olacağını söyleyebiliriz. Buna bağlı bütçede kıymetli açıklar yaşanacağı da beklenen bir durumdur. Lakin bu açığın nereye varacağını kestirmek zordur. ötürüsıyla maliye tarafı önümüzdeki devirde enflasyonu körükleyen en değerli makroekonomik problemlerimizden biri olmaya en kuvvetli adaylardan biridir.
DURUM VAHİM
– “2022 Yılı “Yoksulluk ve İflaslar Yılı” olarak tarihe geçecek…” diyorsunuz, biraz açabilir misiniz, yoksulluğun boyutu nereye varacak, gelirler eriyor, her gün artırımlar, artan faturaları düşününce yurttaşı nasıl günler bekliyor? İflaslar hangi bölümlerde ağırlaşacak?
Bugün bayağı fiyatlı vatandaşın enflasyonunun, açıklanan enflasyonun epeyce üzerinde olduğu bir gerçektir. Buna rağmen 2022 fiyat artışları ise hem kamuda tıpkı vakitte özel dalda enflasyonun fazlaca gerisinde kalmıştır. Bu durumda alım gücünün tüm fiyatlı kesimde önemli oranda düştüğü bir gerçektir. Bunun ötesinde ise minimum fiyatlı kesim ve fazlaca düşük maaş alan emekli kümesinin durumu daha da vahimdir. Taban fiyatın açlık sonunun altında kalması bunun en değerli göstergesidir. Enflasyonun denetim edilemez halde arttığını düşünürsek bu durumun önümüzdeki periyotta daha da kötüleşeceği görülmektedir.
Firmalar açısından ise bugün elinde nakit olan hane halklarının fiyat artışlarından etkilenmemek üzere mal alımına yönelmelerine bağlı bir iç canlılık vardır. bir daha ihracatta da artış sağlanmaktadır. Lakin söylemiş olduğimiz üzere bireylerin giderek alım gücünün düşmesi bir süre daha sonra satışları düşürecektir ve hakikaten bunun başladığına dair işaretler de görülmektedir. İkinci olarak yaşadığımız yüksek enflasyon devrinde firmaların finansal olarak ne durumda olduğu çabucak hemen tam bilinememektedir. Hatta birçok firmanın finansal durumunu kendisinin de tam kestiremediğini söylemek yanlış olmayacaktır. Firmalar eser fiyatlamalarını bile meçhul ortamda şuurlu yapamamaktadır. Bu faktörlerle bir süre daha sonra bir epeyce firmanın yaşadığımız ekonomik ortamda farkında bile olmadan sıkıntı duruma düşmesi kaçınılmaz olacaktır.
6 AYDIR İKTİSAT SAVRULUYOR
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı meseleleri nelerdir, tahlil için atılması gereken adımlar hangileri?
Şu ana kadar konuştuğumuz bahisler aslında ekonomimizin meselelerinin değerli bir kısmıdır. Fakat hepsini bir ortaya getirirsek temel sorun Ülkemizin genel ekonomik yapısında önemli sıkıntılar olduğunun iktisat idaresince kabul edilmemesidir. Meseleleri farklı kaynaklara bağlayarak, küçük ve süreksiz meselelermiş üzere göstererek tahlile kavuşturamayacağımız açıktır. Sıkıntıları çözecek olan seçilmiş iktidarlar ile onların oluşturduğu iktisattaki yönetici takımlardır. Problemlerin tahlili evvel sıkıntıların varlığını kabul etmekle başlar. Meselelerin varlığını kabul ederseniz ona yönelik önemli tedbirler alırsınız. İktisat idaresi maalesef problemleri küçümsediği ve süreksiz gördüğü için önemli ve kalıcı tedbir almamaktadır. Bu ise sıkıntılarımızı daha da büyütmektedir. Maalesef bilhassa 2010’lu yılların ikinci yarısında başlayan ekonomik geriye gidiş ve sıkıntılardaki büyüme, 2020’li senelera geldiğimizde artmıştır. Pandemi ve Rusya-Ukrayna savaşı üzere global iktisatların tümünü olumsuz etkileyen ögeler ise durumu daha da kötüleştirmektedir. Global seviyede artan enflasyon ve faiz oranları bizim için değerli birer tehdittir. Ülkemizdeki sermaye açığı ve buna bağlı dış kaynak gereksinimimiz olduğu açıktır. Lakin dış kaynağa ulaşmak zorlaşmakta ve maliyeti giderek artmaktadır. ötürüsıyla ayrıntı tedbirlere girmeden temel yapılması gereken şey; Ülkenin ortasında bulunduğu iktisadın problemlerinin önemli olduğunu kabul etmek ve hiç bir ekonomik temeli olmayan siyasetleri denemekten vazgeçerek genel kabul görmüş tedbirlere başvurmaktır. Ülkemiz son senelerda ve bilhassa de son 6 ayda ekonomik olarak savrulmaktadır. Bu durum daha da işin ortasından çıkılmaz hale gelmeden sonlandırılmalıdır.
FAİZ ORANI EN MEÇHUL BAHİS
– Yıl sonu büyüme, işsizlik, faiz, cari açık ile ilgili öngörüleriniz neler, bu alanlarda ne tıp riskler var?
aslına bakarsan şu anda ortasında bulunduğumuz ekonomik durumun devamı geleceğe yönelik bir risk oluşturmaktadır. Yani ekonomik ortam bu haliyle bir sene daha birebir biçimde devam ederse geniş halk kısımları ömürlerini nasıl sürdürür meçhuldür. Bunun yanında gelecek sene seçim olacağını düşündüğümüzde bunun iktisada yansımalarının olması kaçınılmazdır. İktidarın daha evvelki uygulamalarına baktığımızda büyüme seçim niçiniyle düşük olmayacaktır ve işsizlik daha üstlere çıkmayabilir. Faiz oranı en belgisiz mevzudur. Piyasa canlı tutulmaya ve kredi imkanları genişletilmeye çalışılacaktır. Buna bağlı olarak faiz oranları da düşük tutulmak istenecektir. Lakin global seviyede faiz oranlarının daha da üst çıkması ve sürdürülmeye çalışılan şu anki iktisat siyasetlerinin yürütülemez noktaya gelmesi durumunda faiz oranlarında bir artış yapılma mümkünlüğünü da unutmamak gerekir.
Enflasyonun üstte anlatılan mevzulara bağlı olarak fazlaca düşmeyeceği belirlidir. Ekonomiyi yapay bir biçimde canlı tutmaya çalışmanın en büyük bedeli enflasyonun bir daha yüksek seyretmesiyle ödenecektir. Cari açık önümüzdeki devrin en büyük problemlerinden biri olmaya devam edecek görünmektedir. Yılın birinci dört aylık bilgilerine bakılırsa dış ticaret açığı kıymetli seviyede artmıştır. bu biçimdece yeni iktisat siyasetinin temel maksatlarından biri olan cari fazlaya dönme ve bu sayede kurları denetim etme ideolojisi bugünden çökmüştür. Önümüzdeki devirde iktisattaki canlılığı arttırma taraflı siyasetlerin devam ettirileceği düşünülürse dış ticaret açığının daha da artması kaçınılmazdır. Turizm gelirlerinin seviyesi bu açığı kapatacak ölçüde olmayacaktır. İzlenen siyasetlere bakılırsa yabancı sermaye girişinin yok denecek kadar az olacağı da görülmektedir. ötürüsıyla cari açık önümüzdeki periyodun kritik problemlerinden biri olacaktır.
Sonuçta önümüzdeki periyot hepimiz için hayli da ümit vaat etmemekte, meselelerin daha da artacağı görünmektedir.
Yatırım tavsiyesi içermez.